Η ανάπτυξη του παιδιού 4-5 ετών

Η φάση που μόλις ξεκινά έχει πολλά κοινά στοιχεία με την περίοδο που το παιδί ήταν δυο ετών που σημαίνει ότι η συμπεριφορά του θα είναι γεμάτη εξάρσεις και η καθημερινότητά του (και η δική μας!) γεμάτη ενέργεια και ασυγκράτητη κινητικότητα. Δεν πρέπει να μας πιάνει πανικός.

Το παιδί μας, μπαίνοντας στην ηλικία των 4 ετών αρχίζει να συλλέγει εμπειρίες που θα του χρειαστούν για την ηλικία των 5 ετών, οπότε η ηρεμία στην συμπεριφορά και τη ζωή του –ευτυχώς- θα επανέλθουν!

Οι 5 βασικοί τομείς ανάπτυξης

Σώμα
     Ο τομέας αυτός δεν παρουσιάζει τεράστιες αλλαγές σε σχέση με το προηγούμενο στάδιο και η σωματική ανάπτυξη ακολουθεί την πορεία της προγενέστερης ηλικιακής περιόδου (3-4).

Κίνηση
     Ο συντονισμένες κινήσεις και η ισορροπία που αποκτά το παιδί μόλις μπει στην ηλικία των 4 ετών, είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της κινητικής του ανάπτυξης. Χάρη στη σωματική δύναμη που διαθέτει πια, μπορεί να κάνει επιδέξιες τούμπες και επιτυχημένα άλματα, ενώ το περπάτημά του θα είναι εντυπωσιακά σταθερό, δυναμικό, θα μπορεί να ανεβοκατεβαίνει σκάλες χωρίς να κρατιέται στην κουπαστή, να στροβιλίζεται γύρω από τον άξονά του και πολλά άλλα. Όλη αυτή η πρόοδος δεν μπορεί παρά να ενθουσιάζει το παιδί μας που θα κάνει τεράστιες προσπάθειες να μας καταπλήξει! Γι αυτό θέλει μεγάλη προσοχή και επαγρύπνηση από τη δική μας πλευρά ώστε το παιδί να μην εκτίθεται σε κινδύνους και ατυχήματα που μπορεί να ανακόψουν την επιτυχημένη, ενθουσιώδη πορεία του. Ο έλεγχος των λεπτών κινήσεων είναι τόσο ανεπτυγμένος που το παιδί μας θα μπορεί να φροντίζει μόνο του τον εαυτό του, να ντύνεται (με ελάχιστη, δική  μας βοήθεια), να δένει τα κορδόνια του, να πλένει τα δόντια του κλπ. Η κατάκτησή του αυτή στον κινητικό τομέα θα φανεί επίσης στην καλλιτεχνία του. Το παιδί των 4 ετών θα μπορεί να αντιγράφει γεωμετρικά σχήματα, να κάνει ζωγραφιές με πινέλο, να φτιάχνει όμορφα σχέδια με πλαστελίνη κλπ.

Σκέψη και λογική  
     Το παιδί των 4 ετών έρχεται σε πιο στενή επαφή με έννοιες που πρόκειται να διδαχτεί σε βάθος και να εμπεδώσει όταν κλείσει τα 5 του χρόνια, όταν δηλαδή πάει στο νηπιαγωγείο. Καταλαβαίνει λοιπόν τις ημέρες της εβδομάδας, το γεγονός ότι η μέρα περιλαμβάνει το πρωί, το μεσημέρι, το απόγευμα, το βράδυ κ.α. Το γεγονός αυτό βέβαια δεν πρέπει να ωθεί εμάς τους γονείς προς προσπάθειες που μπορεί να το πιέσουν. Η πρόοδος του παιδιού μας πρέπει να εξελιχθεί ομαλά. Το ότι καταλαβαίνει τις έννοιες του χρόνου όπως ότι η ώρα έχει λεπτά, δεν σημαίνει ότι μπορούμε να το πιέσουμε να μάθει να λέει την ώρα! Κάτι τέτοιο θα γεμίσει το παιδί άγχος ενώ κάθε αποτυχημένη προσπάθεια θα του μειώσει την αυτοπεποίθηση. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε όμως είναι να το βοηθήσουμε να εξελίξει τις ικανότητές του. Αν για παράδειγμα έχουμε διαπιστώσει ότι το παιδί μας έχει μια κλίση στη ζωγραφική, μπορούμε, πάντα χωρίς πίεση και υπερβολές, να το γράψουμε σε ένα τμήμα εκμάθησης της αγαπημένης του τέχνης. Επίσης, όταν το παιδί μας μπει στην ηλικία των 4 και μέχρι τα 5 του χρόνια, δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν το δούμε να διατυπώνει ερωτήσεις όπως: «Πώς έγινε ο κόσμος;», «Γιατί ο ουρανός είναι γαλάζιος;», «Τι είναι ο θάνατος;» κ.α. Με γλώσσα απλή και κατανοητή, με σοβαρότητα και αληθινές εξηγήσεις (όχι ψέματα) απαντάμε στα ερωτήματα του παιδιού και το βοηθάμε να συγκροτήσει την εικόνα του για τον κόσμο.

Ομιλία και επικοινωνία
     Μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του παιδιού των 4 ετών, είναι η γλώσσα. Μπορεί να μην είναι ακόμη σε θέση να αρθρώσει κάποια σύμφωνα (φ, β, σ, ζ, θ, ρ), όμως θα πρέπει να μιλάει σωστά κατά 90% και το παθητικό λεξιλογιό του θα φτάσει τις 2800 λέξεις μέχρι την ηλικία των 5 ετών!  Ανάμεσα σε αυτές τις λέξεις, θα υπάρξουν φυσικά και βρισιές. Δεν θα πρέπει όμως να ανησυχήσουμε νομίζοντας ότι μεγαλώνουμε ένα παιδί χωρίς καλούς τρόπους. Στην πραγματικότητα το παιδί δεν γνωρίζει τη σημασία των λέξεων που χρησιμοποιεί, παρά αντιλαμβάνεται το έντονο φορτίο που κουβαλούν. Για αυτό και θα παρατηρήσουμε ότι το παιδί τις χρησιμοποιεί συνήθως σε στιγμές έντασης. Ο καλύτερος χειρισμός είναι να αγνοούμε το παιδί όταν χρησιμοποιεί βρισιές και φυσικά να προσπαθούμε να δίνουμε εμείς το καλό παράδειγμα. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και κάθε φορά που το παιδί χρησιμοποιεί λέξεις τις καθημερινότητας, εκφέροντάς τις έντονα, σαν να ήταν βρισιές. Ο δικός μας θυμός, σε αυτές τις περιπτώσεις, έχει το αντίθετο από το ζητούμενο αποτέλεσμα. Το χιούμορ επίσης θα είναι ο καλύτερος σύμμαχός μας σε αυτή τη φάση ζωής του παιδιού μας. Περισσότερα στον Οδηγό ανάπτυξης ομιλίας και στο θέμα Παιδιά με καλή συμπεριφορά.

Συναισθήματα
     Η φαντασία και πάλι κυριαρχεί στο παιδί των 4 ετών μόνο που τώρα, σε αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο, το παιδί θα μπορεί να διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό. Τα παιχνίδια μίμησης και ρόλων θα είναι τα αγαπημένα του! Η σχέση του παιδιού των 4 ετών με τους ενηλίκους επίσης θα εξελιχθεί σημαντικά σε αυτή τη φάση. Το παιδί νιώθει αρκετά μεγάλη αυτοπεποίθηση ώστε να εκδηλώνει στους ενηλίκους του περίγυρού του τα συναισθήματά του, χωρίς να φοβάται, να ντρέπεται ή να διστάζει. Το ενδιαφέρον για τη σεξουαλικότητα επίσης θα εμφανιστεί όταν το παιδί γίνει 4 ετών, θα γνωρίζει πια κάποιες βασικές διαφορές ανάμεσα στο ίδιο και στα παιδιά του αντίθετου φύλου και θα κάνει ερωτήσεις όπως: «Πώς γίνονται τα μωρά;». Η δική μας ψυχραιμία, οι απλές, κατανοητές απαντήσεις, χωρίς πολλές λεπτομέρειες, θα ικανοποιήσουν την περιέργεια του παιδιού.

Κοινωνικότητα
     Όταν το παιδί μας γίνει 4 ετών μπορούμε πια να μιλάμε για κοινωνική ζωή! Μπορεί μάλιστα να έχει ήδη αποφασίσει για τον «καλύτερό» του φίλο. Το στάδιο αυτό είναι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη της κοινωνικότητας του παιδιού, για αυτό και εμείς, ως γονείς, οφείλουμε να του εξασφαλίζουμε την καθημερινή παρέα (κατά προτίμηση με παιδιά της ίδιας πάνω-κάτω ηλικίας). Πλέον, το παιδί μας δεν θα μοιράζεται τον ελεύθερό του χρόνο με τα άλλα παιδιά, απλώς για να παίξει μαζί τους. Τώρα θα συζητάει με τους φίλους του, θα ανταλλάσσει σκέψεις, απόψεις, ιδέες, θα αντιγράφει συμπεριφορές, θα θέλει να μοιάζει με τις πράξεις ή τις συνήθειές του στους άλλους. Αυτό ενδεχομένως να έχει ως αποτέλεσμα την ρήξη στις σχέσεις μας μαζί του, γεγονός απόλυτα φυσιολογικό και –ευτυχώς- παροδικό. Η ανάθεση ευθυνών και ο έπαινος εκ μέρους μας, θα δώσει στο παιδί την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για την κοινωνική του ανάπτυξη.

Σταθμοί στην αντίληψη

§  Είναι ικανό από 1-5 αντικείμενα να πάρει συγκεκριμένο αριθμό που του ζητάνε.

§  Είναι ικανό να ονομάσει τουλάχιστον 5 διαφορετικές υφές.

§  Είναι ικανό να αντιγράψει τρίγωνο.

§  Είναι ικανό να ανακαλέσει 4 αντικείμενα που του δείξαμε πριν σε μία φωτογραφία.

§  Είναι ικανό να σχετίζει το χρόνο με κάποια δραστηριότητα (π.χ. το μεσημέρι τρώμε, το βράδυ κοιμόμαστε, κτλ).

§  Είναι ικανό να επαναλάβει γνωστά ποιήματα.

§  Είναι ικανό να προσδιορίζει διαφορές βάρους 500 γρ. και να λέει αν ένα αντικείμενο είναι ελαφρύτερο ή βαρύτερο από κάποιο άλλο.

§  Είναι ικανό αν δει ένα σύνολο 3 πραγμάτων και κάποιος απομακρύνει το ένα απ' αυτά τα πράγματα να προσδιορίσει ποιο απομακρύνθηκε.

§  Είναι ικανό να δώσει την ονομασία 8 χρωμάτων.

§  Είναι ικανό να δώσει την ονομασία 5 κερμάτων..

§  Είναι ικανό να κάνει ταύτιση συμβόλων (γράμματα με αριθμούς).

§  Είναι ικανό να πει το χρώμα ενός πράγματος που του λένε.

§  Είναι ικανό από μια ιστορία που άκουσε τουλάχιστον 3 φορές, να πει τα 5 βασικά μέρη.

§  Ζωγραφίζει κανονικά ανθρώπινες φιγούρες (ολοκληρώνει τη φιγούρα βάζοντας χέρια, πόδια και σώμα).

§  Είναι ικανό να πει 5 στιχάκια από ένα τραγούδι.

§  Είναι ικανό μιμούμενο τις κινήσεις κάποιου άλλου να χτίσει πυραμίδες με δέκα κομμάτια.

§  Είναι ικανό να προσδιορίζει την απόσταση των αντικειμένων, χαρακτηρίζοντάς τα ως κοντινά ή μακρινά.

§  Είναι ικανό να τοποθετεί ένα πράγμα μπροστά από, πίσω από, δίπλα σε κάποιο άλλο πράγμα όταν του ζητηθεί.

§  Είναι ικανό βλέποντας μια ομάδα μέχρι 10 αντικείμενα να φτιάξει την ίδια ομάδα.

§  Είναι ικανό να πει ή να δείξει τί λείπει απ' την εικόνα ενός αντικειμένου.

§  Είναι ικανό να μετρά μέχρι το 20.

§  Είναι ικανό να προσδιορίζει το πρώτο, το μεσαίο και το τελευταίο σε μια σειρά από αντικείμενα.

Σταθμοί στην κίνηση

§  Είναι ικανό να στέκεται στο ένα του πόδι χωρίς βοήθεια για 4-8 δευτερόλεπτα.

§  Είναι ικανό να τρέχει και να αλλάζει κατεύθυνση χωρίς να σταματήσει να τρέχει.

§  Είναι ικανό να περπατά πάνω σε μια δοκό ισορροπίας.

§  Είναι ικανό να κάνει 10 πηδηματάκια με φορά προς τα εμπρός χωρίς να χάνει την ισορροπία του και να πέφτει.

§  Είναι ικανό να πηδάει πάνω από ένα σκαμνάκι 5 εκ. απ' το έδαφος..

§  Είναι ικανό να κάνει 6 πηδηματάκια με φορά προς τα πίσω.

§  Είναι ικανό να πετάει μια μεγάλη μπάλα και να την πιάνει.

§  Είναι ικανό να φτιάχνει με την πλαστελίνη διάφορες μορφές, ενώνοντας διάφορα επιμέρους κομμάτια που έχει κατασκευάσει.

§  Είναι ικανό χρησιμοποιώντας ένα ψαλίδι να κόβει σε καμπύλη γραμμή.

§  Είναι ικανό να βιδώνει αντικείμενα, όταν το έχουν βοηθήσει στην αρχή.

§  Είναι ικανό να κατεβαίνει τις σκάλες εναλλάσσοντας τα πόδια του ανά σκαλί.

§  Είναι ικανό να κάνει με σχετική άνεση ποδήλατο με 3 ρόδες σε ευθεία γραμμή και είναι ικανό να παίρνει στροφή.

§  Είναι ικανό να χοροπηδάει στο ένα πόδι για 5 φορές τουλάχιστον, συνεχόμενα.

§  Είναι ικανό να κόβει με το ψαλίδι μικρούς κύκλους διαμέτρου τουλάχιστον 5 εκ.

§  Είναι ικανό να ζωγραφίζει απλά εύκολα αναγνωρίσιμα σχέδια (π.χ. σπίτι, άνθρωπο, δέντρο, κτλ).

§  Είναι ικανό να κόβει απλά σχέδια και να τα κολλάει σε ένα αντίστοιχο πλαίσιο που του έχουν θέσει.

Σταθμοί στο λόγο

§  Έχει τη δυνατότητα να εκτελέσει 3 εντολές στη σειρά έτσι όπως του δίνονται.

§  Κατά την ακρόαση μιας πρότασης φαίνεται ότι αντιλαμβάνεται το νόημα αυτής και όχι το ανάστροφο.

§  Έχει τη δυνατότητα να βρει ένα ζεύγος αντικειμένων ή εικόνων όταν του ζητηθεί.

§  Έχει τη λεκτική δυνατότητα να χρησιμοποιεί λέξεις που έχουν αφαίρεση (πχ θα' χει), αποκοπή (πχ απ' το) ή έκθλιψη (πχ μ' αρέσει).

§  Έχει τη δυνατότητα να βρίσκει τα παράδοξα και τα αταίριαστα σε μια εικόνα.

§  Έχει τη λεκτική δυνατότητα να χρησιμοποιεί σωστά και με τη σημασία τους τις λέξεις παππούς, γιαγιά, αδελφός, αδελφή κτλ.

§  Έχει τη λεκτική δυνατότητα να χρησιμοποιεί λέξεις που έχουν αντίθετη σημασία.

§  Έχει τη λεκτική δυνατότητα να πει ένα παραμύθι χωρίς να χρειάζεται ενίσχυση από εικόνες.

§  Έχει την ικανότητα να βρίσκει την εικόνα που είναι διαφορετική και δεν ανήκει σε μια κατηγορία.

§  Έχει τη λεκτική δυνατότητα να διακρίνει και να λέει αν 2 λέξεις έχουν ομοιοκαταληξία ή όχι.

§  Έχει τη λεκτική ικανότητα να κάνει προτάσεις με υποτακτική σύνδεση (πχ θα πάω εκεί επειδή...).

§  Έχει την ακουστική ικανότητα να διακρίνει και να χαρακτηρίζει ήχους σαν σιγανούς ή δυνατούς.

Σταθμοί στην αυτοϋπηρέτηση

§  Είναι ικανό να καθαρίζει την επιφάνεια ενός τραπεζιού.

§  Είναι ικανό να αποφεύγει επικίνδυνες για την υγεία του ουσίες.

§  Είναι ικανό να ξεκουμπώνει και να κουμπώνει τα ρούχα του.

§  Είναι ικανό να μεταφέρει ένα πιάτο απ' το τραπέζι που έφαγε μέχρι το νεροχύτη..

§  Είναι ικανό να χειρίζεται ένα φερμουάρ πιάνοντας το πιαστράκι του.

§  Είναι ικανό να πλένει μόνο του τα χέρια και το πρόσωπό του.

§  Είναι ικανό να χρησιμοποιεί με τον κατάλληλο τρόπο και σωστά το μαχαίρι και το κουτάλι.

§  Όταν κοιμάται παραμένει καθαρό μέχρι το πρωί ή νιώθει τις φυσικές του ανάγκες και σηκώνεται να πάει τουαλέτα.

§  Είναι ικανό τις περισσότερες φορές (3 στις 4) να χειρίζεται την καθαριότητα της μύτης του χωρίς να του το θυμίζουν.

§  Όταν κάνει μπάνιο είναι ικανό να πλύνει κεφάλι, πρόσωπο, στήθος, κοιλιά, μπράτσα, χέρια και πόδια. (Χρειάζεται επίβλεψη για λαιμό, αυτιά και πλάτη).

§  Κατά το πρωινό του είναι ικανό να αλείψει με βούτυρο το ψωμί χρησιμοποιώντας το μαχαίρι του.

§  Είναι ικανό να κουμπώνει και να ξεκουμπώνει αγκράφες.

§  Είναι ικανό να ντύνεται μόνο του κάνοντας όλα τα κουμπώματα που υπάρχουν στην μπροστινή πλευρά του σώματός του.

§  Συμμετέχει στο οικογενειακό τραπέζι και είναι ικανό να σερβίρει με την προϋπόθεση ότι ο γονιός του κρατά την πιατέλα. Επίσης, μπορεί να στήσει τα σερβίτσια όταν έχει τη λεκτική καθοδήγηση του γονέα.

§  Είναι ικανό να βουρτσίζει σωστά τα δόντια του.

§  Είναι ικανό να κάνει τη φυσική του ανάγκη στην τουαλέτα στο σωστό χρόνο και με τον κατάλληλο τρόπο (πηγαίνει έγκαιρα, κατεβάζει τα ρούχα του, παίρνει τη σωστή θέση μέχρι να ολοκληρώσει την ανάγκη του και μετά τραβά καζανάκι και ντύνεται)..

§  Είναι ικανό να χρησιμοποιεί χτένα ή βούρτσα για να βουρτσίζει ή να χτενίζει μακριά μαλλιά.

§  Είναι ικανό να κρεμάει τα ρούχα του στην κρεμάστρα.

§  Είναι ικανό εφ' όσον οι συνθήκες το επιτρέπουν να κυκλοφορεί στο χώρο της γειτονιάς του χωρίς επίβλεψη απ' το γονέα του.

§  Είναι ικανό να περνάει κορδόνια στα παπούτσια του.

Σταθμοί στην κοινωνικοποίηση

§  Είναι ικανό να ζητά βοήθεια όταν δυσκολεύεται σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής.

§  Είναι ικανό πλέον να λαμβάνει μέρος στις συζητήσεις των ενηλίκων.

§  Μπορεί να επαναλαμβάνει τραγούδια, στιχάκια, χορευτικές φιγούρες για να προκαλέσει το ενδιαφέρον των άλλων ώστε να το προσέξουν.

§  Μπορεί να απασχολείται μόνο του με κάποια δραστηριότητα για 20-30 λεπτά.

§  Έχει αναπτύξει τη δεξιότητα να ζητά συγνώμη όταν κάνει κάποιο σφάλμα, χωρίς υπενθύμιση 3 στις 4 φορές.

§  Είναι ικανό σε μια ομάδα 8-9 παιδιών να μπορεί να κρατά τη σειρά του και τους κανόνες.

§  Είναι ικανό για 20 περίπου λεπτά να παίξει μαζί με κάποια άλλα παιδιά σε παιχνίδι ή δραστηριότητα που απαιτεί συνεργασία μεταξύ των παικτών.

§  Η συμπεριφορά του έξω απ' το χώρο του σπιτιού διατηρείται στα κοινωνικά παραδεκτά όρια.

§  Έχει αναπτύξει την κοινωνική δεξιότητα να ρωτά πριν πάρει ένα παιχνίδι ή πράγμα που ανήκει σε άλλον 3 στις 4 φορές.

§  Θέλει να ευχαριστεί τους φίλους του.

§  Θέλει να μοιράζεται με τους φίλους του.

§  Του αρέσει να τραγουδάει, να χορεύει και να υποδύεται.

Εκδηλώνει περισσότερη ανεξαρτησία και ίσως κάποια μέρα επισκεφθεί το γείτονά σας μόνο του