Προβλήματα λόγου και ομιλίας

Προσχολική Αγωγή: Προβλήματα Λόγου και Ομιλίας στο παιδί 
Ημερομηνία Αποστολής : 28/01/2003

Επιμέλεια Κειμένου: Ειρήνη Λεβαντή - Λογοπεδικός

Συχνά τα παιδιά έχουν δυσκολίες στην ομιλία και στο λόγο.
Τα χρόνια τα πιο καθοριστικά για την εξέλιξη της ομιλίας και του λόγου ενός παιδιού είναι από 1½ έως 4½ χρόνων.

Στην ομιλία και στο λόγο, όπως και σε όλους τους ψυχοβιολογικούς τομείς, κάθε άτομο έχει το δικό του ρυθμό εξέλιξης.

'Έτσι, ένα παιδί π.χ. μπορεί να περπατήσει σε ηλικία 10 μηνών και ένα άλλο στους 16 μήνες, χωρίς αυτό αναγκαστικά να σημαίνει ότι το πρώτο είναι πιο ώριμο, πιο έξυπνο.

Υπάρχουν όμως ορισμένα χρονικά όρια που αν το παιδί τα περάσει, οι γονείς, ή αυτοί που ασχολούνται με το παιδί, πρέπει να ζητήσουν τη γνώμη του ειδικού. Αν η ομιλία και ο λόγος ενός παιδιού υστερούν σημαντικά από το επίπεδο της ομιλίας και του λόγου των παιδιών της ηλικίας του δεν πρέπει να πούμε "δεν πειράζει, μικρό είναι θα μιλήσει αργότερα".

Η καλή λεκτική επικοινωνία με τους άλλους είναι απαραίτητη για την ομαλή συναισθηματική και κοινωνική εξέλιξη του παιδιού. Όπως επίσης και πολλά ψυχολογικά προβλήματα εκδηλώνονται με δυσκολίες στην ομιλία και στο λόγο.

Ανάλογα με την ηλικία του, θα πρέπει να ανησυχήσετε όταν το παιδί:

18 μηνών λέει μόνο φωνήεντα και καθόλου σύμφωνα. Χρησιμοποιεί 2-3 λέξεις δυσκατάληπτες ή λέει 2-3 λέξεις αλλά δεν τις χρησιμοποιεί πάντα για να δηλώσει το ίδιο πράγμα, π.χ. βλέποντας τη μαμά λέει "μαμά", αλλά το λέει κι όταν βλέπει τον μπαμπά τον αδελφό κ.λ.π.

2 χρόνων όταν το λεξιλόγιο του, εκτός από το "μαμά", αποτελείται από λίγες και δυσκατάληπτες λέξεις και δεν παραθέτει δύο λέξεις, σχηματίζοντας προτάσεις του τύπου "μαμά πα" δηλαδή "η μαμά πάει έφυγε".

3 χρόνων όταν η ομιλία του εξακολουθεί να είναι δυκατάληπτη, το λεξιλόγιο του περιορισμένο σε ουσιαστικά και λίγα ή καθόλου ρήματα, δεν χρησιμοποιεί άρθρα, επίθετα, επιρρήματα, προθέσεις, δεν έχει την έννοια του πληθυντικού και δεν σχηματίζει απλές προτάσεις π.χ. "η ¶ννα πίνει γάλα".

4 χρόνων όταν οι προτάσεις του είναι μικρές και όχι σωστά οργανωμένες, π.χ. λέει "όχι φάω" αντί να λέει "δεν θέλω να φάω", ή λέει "θέλω να πάω τι κούνιε" αντί να λέει "θέλω να πάω στις κούνιες" Η ομιλία του δεν είναι πάντα κατανοητή π.χ. αφαιρεί συλλαβές από πολυσύλλαβες λέξεις, δεν λέει απλά συμπλέγματα συμφώνων όπως "κλαίω", "πλένω". Δεν μπορεί να διηγηθεί απλά και πρόσφατα γεγονότα.

5 χρόνων όταν το λεξιλόγιο του είναι περιορισμένο, και οι προτάσεις του μικρές και φτωχές σε περιεχόμενο. Σ' αυτή την ηλικία το παιδί πρέπει να χρησιμοποιεί προτάσεις με 10-11 λέξεις. Όταν δεν μπορεί άνετα να διηγηθεί ένα γεγονός και στην ομιλία του κάνει πολλά σφάλματα. Σ' αυτή την ηλικία υπάρχει ανοχή μόνο για τους φθόγγους "σ", "δ", "θ" και "ρ" τους οποίους μπορεί ακόμα να μην προφέρει σωστά.

Όποια ηλικία και αν έχει το παιδί, καλό είναι να συμβουλευτείτε έναν ειδικό αν:

- Η φωνή του παιδιού είναι μονότονη, πολύ δυνατή ή πολύ σιγανή και αν η χροιά της δεν είναι ανάλογη με την ηλικία και στην εφηβεία αν δεν είναι ανάλογη με το φύλο του.

- Αν το παιδί μιλάει με τη μύτη.

- Αν δυσκολεύεται να αρχίσει μια φράση ή επαναλαμβάνει συλλαβές ή λέξεις.

- Αν ξαφνικά και απότομα σταματήσει να μιλάει ή η ομιλία και ο λόγος του αντί να βελτιώνονται, χειροτερεύουν.

- Αν το παιδί, έχοντας μια αντικειμενικά μικρή δυσκολία ενοχλείται πολύ και το συζητά επίμονα με τους γονείς του.

Για όλα αυτά καθώς και για περισσότερες πληροφορίες, οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι άλλοι ειδικοί μπορούν να απευθυνθούν στα Ιατροπαιδα-γωγικά Κέντρα και στον Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοπεδικών τηλ: 2107779901

Συμπτώματα μαθησιακών δυσκολιών

Συμπτώματα της μαθησιακής δυσκολίας

     Στα συμπτώματα των μαθησιακών δυσκολιών περιλαμβάνονται μια μεγάλη γκάμα από χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την ανάπτυξη και τα επιτεύγματα του παιδιού. Πρέπει να σημειωθεί ότι κάποια απ' αυτά τα συμπτώματα μπορεί να παρουσιαστούν σε όλα τα παιδιά σε κάποιο στάδιο της ανάπτυξής τους. Εκείνο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι το άτομο με ειδική μαθησιακή δυσκολία εμφανίζει μία ομάδα από συμπτώματα που συνοδεύουν το παιδί στην εξελικτική του πορεία και δεν εξαφανίζονται με το πέρασμα του χρόνου.
Τα πιο συχνά συμπτώματα είναι: διάσπαση προσοχής, φτωχή μνήμη, δυσκολία στο να ακολουθεί οδηγίες, δυσκολία στο να ξεχωρίζει μεταξύ τους τα γράμματα, τους αριθμούς, και τους ήχους, περιορισμένη αναγνωστική ικανότητα, προβλήματα στον οπτικο-κινητικό συντονισμό, δυσκολία στη σειροθέτηση (π.χ. ακολουθία των ημερών της εβδομάδας, των μηνών του χρόνου, κλπ.), αποδιοργάνωση, και πολλά άλλα προβλήματα που μπορεί να το επηρεάζουν.

     Ένας πιο εκτεταμένος κατάλογος συμπτωμάτων περιλαμβάνει τα εξής:

• Συμπεριφορά που διαφέρει από μέρα σε μέρα
• Μη αναμενόμενη/ακατάλληλη συμπεριφορά σε καθημερινές καταστάσεις (π..χ. κοινωνικές περιστάσεις)
• Υπερκινητικότητα, δεν μπορεί να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του σε κάτι για πολλή ώρα, εύκολα αποσπάται
• Μπορεί να λεει κάτι και να εννοεί κάτι άλλο
• Δυσκολεύεται να πειθαρχήσει
• Δεν προσαρμόζεται όταν απαιτείται αλλαγή
• Ανώριμη ομιλία
• Δεν ακούει και δεν θυμάται καλά
• Δεν μπορεί να ακολουθήσει οδηγίες που προέρχονται από διαφορετικές πηγές
• Εύκολα ξεχνάει
• Έχει δυσκολία στο να οριοθετηθεί χρονικά και να ξεχωρίσει το αριστερό από το δεξί
• Έχει πρόβλημα στο να ονομάσει οικεία/γνώριμα πρόσωπα και πράγματα
• Έχει δυσκολία στο να προφέρει λέξεις
• Δυσκολεύεται στη γραφή
• Αντιστρέφει γράμματα ή τα βάζει σε λάθος θέση - π.χ. 'θ' αντί 'β', ε αντί 3, κ.λ.π
• Δυσκολεύεται ιδιαίτερα στην ανάγνωση
• Δεν μπορεί να οργανώσει εύκολα τον χρόνο του και να συντονίσει τις ενέργειές του για την επίτευξη κάποιου στόχου
• Δυσκολεύεται να κατανοήσει λέξεις ή έννοιες
• Έχει καθυστερημένη γλωσσική ανάπτυξη
• Έχει καθυστερημένη (αδρά ή λεπτή) κινητική ανάπτυξη
• Παρορμητικότητα

     Εάν κάποιο άτομο παρουσιάζει μόνο μερικά από τα παραπάνω συμπτώματα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει ειδική μαθησιακή δυσκολία, αφού οι περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζουν περιστασιακά λίγα από αυτά τα συμπτώματα κάποια στιγμή στη ζωή τους. Όταν όμως κάποιος παρουσιάζει αρκετά από τα παραπάνω τότε ίσως χρειάζεται να εξετασθεί το ενδεχόμενο της μαθησιακής δυσκολίας.

Δυσλεξία
Δυσλεξία ή ειδική μαθησιακή δυσκολία είναι ένας όρος που τον χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τα παιδιά ή τους ενήλικες με νοημοσύνη μέσου όρου ή πάνω από το μέσο όρο που παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία στη μάθηση, σε ένα ή περισσότερα επίπεδα γραπτής γλώσσας, ανάγνωσης και ορθογραφίας που μπορεί επίσης να συνοδεύεται από δυσκολία στην αρίθμηση, βραχύχρονη μνήμη, λογική ακολουθία σκέψης, ακουστική και/ή οπτική αντίληψη. Ενώ υπάρχει άμεση σχέση με τον γραπτό λόγο, και ο προφορικός λόγος συχνά επηρεάζεται σε ένα βαθμό.
Τα άτομα που αντιμετωπίζουν τις παραπάνω δυσχέρειες χρειάζονται ειδική παιδαγωγική μεταχείριση και εξειδικευμένη διδασκαλία που να ανταποκρίνεται στη φύση των αναγκών τους, έτσι ώστε να αναπτύξουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό την νοητική τους ικανότητα και αποτελεσματικότητα.
Ανάμεσα στα πιο εμφανή χαρακτηριστικά αυτού που αποκαλούμε δυσλεξία συμπεριλαμβάνεται και ο συνδυασμός των παρακάτω:

• Δυσκολίες στην ονομασία/ εξεύρεση λέξεων
• Δυσκολίες επεξεργασίας ήχου
• Φτωχή ακουστική μνήμη
• Δυσκολία στην εκμάθηση κανόνων
• Φτωχό λεξιλόγιο
• Δυσκολία στην κατανόηση κειμένου και στην έκφραση σκέψεων με οργανωμένο και συνεκτικό λόγο
• Ανορθόδοξη ορθογραφία και γραφικός χαρακτήρας
• Σύγχυση γραμμάτων
• Δυσκολία σε μορφές αναπαραστατικής μνήμης (π.χ. μέρες της εβδομάδας, μήνες του χρόνου, δεξί-αριστερό, πάνω-κάτω, συνειδητοποίηση της ώρας)

Ευτυχώς, πολύ λίγα άτομα εμφανίζουν όλα τα συμπτώματα του παραπάνω δυσλεκτικού τύπου, έχουν όμως αρκετά κοινά γνωρίσματα ώστε να αποτελέσουν μια ομάδα ανθρώπων με ξεχωριστές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Πότε χρειάζεται λογοθεραπεία

ΠΟΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ;

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Aργησε να μιλήσει, ελπίζω να μη σημαίνει αυτό κάτι για το σχολείο», «Δεν μπορεί να πει καλά το “ρ”, πότε θα το καταφέρει;», «O δάσκαλος μου είπε ότι είναι πολύ κακός στην ορθογραφία, θα δούμε αν θα διορθωθεί». Είναι μερικές από τις συχνότερες ανησυχίες των γονιών, καθώς το παιδί τους από μωρό γίνεται νήπιο και κατόπιν... υποψήφιος μαθητής. Στο παρελθόν ανάλογες δυσκολίες δεν θα προκαλούσαν τίποτα παραπάνω από τις παρατηρήσεις των γονιών. Σήμερα όμως οι μαθησιακές δυσκολίες καθώς και τα προβλήματα λόγου, επικοινωνίας και ομιλίας μπορούν να λυθούν με μερικές επισκέψεις στο λογοθεραπευτή. Πότε να απευθυνθείτε σε ειδικό και πώς μπορεί να βοηθήσει το παιδί σας;



ΤΑ ΣΥΧΝΟΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Στην προσχολική ηλικία
Λέει «μολύδι» αντί για «μολύβι», «θάσος» αντί για «δάσος». Αρκετά παιδιά γύρω στην ηλικία των 4 ετών δεν μπορούν να πουν καλά κάποιο γράμμα (κυρίως το «ρ» ή το «σ»), μπερδεύουν φθόγγους που απαιτούν παρόμοια θέση της γλώσσας στο στόμα (π.χ. το «β» και το «δ») ή φθόγγους που έχουν την ίδια θέση, αλλά διαφέρουν ηχητικά (π.χ. το «δ» με το «θ»). Τα προβλήματα άρθρωσης δεν είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά και συνήθως διορθώνονται με τη βοήθεια λογοθεραπευτή σε μικρό χρονικό διάστημα (από δύο εβδομάδες μέχρι και μερικούς μήνες). O λογοθεραπευτής εξηγεί στο παιδί πού πρέπει να τοποθετήσει τη γλώσσα και τα χείλη του, με ασκήσεις τις οποίες χρειάζεται να επαναλαμβάνει και στο σπίτι με τη βοήθεια των γονιών του. Είναι πιθανό όμως το ίδιο το παιδί να «καθαρίσει» μόνο του το γράμμα που δυσκολεύεται να πει με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, είναι καλό να λυθεί το πρόβλημα πριν ξεκινήσει το σχολείο, γιατί είναι πιθανό να δημιουργηθεί γενικότερη σύγχυση στη μαθησιακή διαδικασία.
Λέει «παιχνίδι έσπασε» αντί για «το παιχνίδι μου έσπασε». Η φράση αυτή αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα παιδιού με ιδιαίτερα απλοποιημένη έκφραση. Η γενικότερη ανώριμη εικόνα ενός παιδιού 4-5 ετών συμπληρώνεται με το χαμηλό συντακτικό επίπεδο (π.χ. το παιδί δεν χρησιμοποιεί άρθρα στις προτάσεις ή «κόβει» τα ρήματα) και το φτωχό λεξιλόγιο. Φυσιολογικά, σε αυτή την ηλικία τα παιδιά πρέπει να κατονομάζουν ακόμα και αντικείμενα που δεν βλέπουν, να κατανοούν έννοιες (όπως τα χρώματα), να μπορούν να περιγράψουν μια εικόνα ή να πουν ένα σύντομο παραμύθι. Η λογοθεραπεία βοηθά το παιδί μέσα από το παιχνίδι (κάρτες, πλαστελίνη, παιχνίδια ρόλων) να αυξήσει τα ερεθίσματά του και επομένως να βελτιώσει τις γλωσσικές του επιδόσεις.
Το παιδί τραυλίζει στην ηλικία των 2-4 ετών. Πρόκειται για πρόσκαιρο φαινόμενο που συνήθως το ξεπερνά μόνο του το ίδιο το παιδί σε μικρό χρονικό διάστημα. Αντίθετα, ο τραυλισμός που παρουσιάζεται σε μεγαλύτερη ηλικία είναι πιο δύσκολος στην αντιμετώπισή του και χρειάζεται παρακολούθηση από λογοθεραπευτή, γιατί είναι πιθανό να παραμείνει.


Τα στάδια εξέλιξης του παιδιού

• 12 μηνών : Το παιδί λέει επαναλαμβανόμενες συλλαβές (π.χ. «μα-μα», «μπα-μπα»).
• 18 μηνών - 2½ χρονών : Συνδυάζει δύο λέξεις μεταξύ τους και φτιάχνει μικρές προτάσεις (π.χ. «όχι νάνι», «μαμά άτα»).
• 3 χρονών : Η ομιλία του είναι κατανοητή από τους περισσότερους ανθρώπους.
• 3½ χρονών : Oι προτάσεις που σχηματίζει είναι μεγαλύτερες, μπορούν να έχουν οκτώ ή περισσότερες λέξεις, αλλά ο μέσος όρος είναι προτάσεις περίπου 4-5 λέξεων.
• 4 χρονών : Λέξεις όπως «είναι», «είσαι», «είμαστε» χρησιμοποιούνται μέσα σε προτάσεις (π.χ. «O Νίκος είναι ο πατέρας της Μαρίας»), ενώ και λειτουργικές λέξεις, όπως «μέσα», «πάνω», «ένα», χρησιμοποιούνται σωστά μέσα σε προτάσεις.
• 5 χρονών : Συνήθως το παιδί καταφέρνει να προφέρει και δύσκολους ήχους, όπως «τ», «τς», «λ», «ρ», «β» και «θ».
• 6-7 χρονών : Χρησιμοποιεί σωστά όλους τους ήχους στην ομιλία του.
• 7 χρονών : Χρησιμοποιεί σωστά τη γραμματική σε πολλές προτάσεις και ερωτήσεις.
Σημαντικό είναι να παρακολουθείτε την εξέλιξη του παιδιού σας και αν υποψιαστείτε κάποια προβλήματα, να κρατάτε και ένα ημερολόγιο σχετικά με τη συμπεριφορά του, το λόγο και τη σκέψη του. Απευθυνθείτε σε λογοθεραπευτή αν το παιδί σας παρουσιάζει δυσκολίες σε σχέση με τα παιδιά της ηλικίας του.

Τι γίνεται σε μια συνεδρία

Συνήθως στη συνεδρία παρευρίσκονται μόνο το παιδί και ο λογοθεραπευτής. Η παρουσία του γονέα μπορεί να ωφελήσει μόνο στην προσχολική ηλικία και κυρίως όταν υπάρχουν προβλήματα άρθρωσης (αφού μπορεί να βοηθήσει στην εξάσκηση του παιδιού στο σπίτι). Στις μικρές ηλικίες χρησιμοποιείται το παιχνίδι ως μέσο θεραπείας, ενώ τα παιδιά του δημοτικού έχουν με το λογοθεραπευτή τη σχέση μαθητή-δασκάλου, καθώς ο λογοθεραπευτής τού δίνει π.χ. γλωσσικές ασκήσεις για το σπίτι κλπ.
O ρόλος των γονιών
O γονιός πρέπει να δίνει στο παιδί ποικίλα ερεθίσματα και να το ενισχύει γλωσσικά. Πρέπει να αποφεύγει τα χαϊδευτικά και τη μωρουδίστικη διάλεκτο και να του μιλάει όπως σε ένα παιδί σχολικής ηλικίας, ακόμα και αν είναι μόνο τεσσάρων χρονών. Δεν χρειάζεται να το διορθώνει συνέχεια, ούτε να το φέρνει σε δύσκολη θέση. Όταν το παιδί κάνει λάθος, ο γονιός πρέπει να απαντάει με το σωστό τρόπο. Oυσιαστικό ρόλο έχουν και τα παιχνίδια που ενισχύουν τις γνωστικές ικανότητες του παιδιού (σχετίζονται με χρώματα, έννοιες και σκέψεις). Μάλιστα, ακόμα και η τηλεόραση μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ωφέλιμο τρόπο, αφού τα παιδιά ακούνε και μαθαίνουν. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι γονείς καλό είναι να ασχολούνται περισσότερες ώρες με τα παιδιά αντί να τα παραφορτώνουν με εξωσχολικές δραστηριότητες
Info
Πόσο κοστίζει : Η μέση τιμή μίας συνεδρίας είναι γύρω στα 35-40 ευρώ. Τα ασφαλιστικά ταμεία καλύπτουν μέρος του κόστους. O γονιός απαιτείται να έχει γνωμάτευση από διαγνωστικό κέντρο (του δημοσίου) που να επιβεβαιώνει ότι το παιδί χρειάζεται λογοθεραπεία. Διαγνωστικό Κέντρο υπάρχει στην Παιδοψυχιατρική Κλινική του Νοσοκομείου Παίδων «Αγ. Σοφία» (τηλ.:210-74.67.780), καθώς και σε αρκετούς νομούς της χώρας. Για πληροφορίες πληκτρολογήστε «ΚΔΑΥ» (Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης) σε μηχανή αναζήτησης στο Internet και απευθυνθείτε στον ασφαλιστικό σας φορέα για να σας καθοδηγήσει.
Πού γίνεται : Η λογοθεραπεία γίνεται σε ιδιωτικό επίπεδο, αν και υπάρχουν και ορισμένοι δήμοι που προσφέρουν συνεδρίες.
Πόσο διαρκεί : 30-45΄, συνήθως 2 φορές την εβδομάδα.
Σε ποια ηλικία : Σε όσο μικρότερη ηλικία (συνήθως από τα 3,5 -4 χρόνια του) ξεκινήσει ένα παιδί λογοθεραπεία τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να βοηθηθεί σημαντικά. Όσο για τα παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακά προβλήματα, καλό είναι να ξεκινούν λογοθεραπεία στην πρώτη σχολική ηλικία, γιατί αργότερα είναι πολύ δυσκολότερο να τα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά.
Για πόσο διάστημα : Η διάρκεια της θεραπείας εξαρτάται από τη δυσκολία που αντιμετωπίζει το παιδί. Απλά προβλήματα (π.χ. άρθρωσης) χρειάζονται από 2 εβδομάδες μέχρι λίγους μήνες, ενώ τα μαθησιακά προβλήματα συνήθως απαιτούν συνεδρίες λογοθεραπείας για χρόνια.

Πρώιμη παρέμβαση

Πρώιμη παρέμβαση: 7 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε

Η ίδεα είναι απλή και σοφή: Όσο πιο γρήγορα διαγνώσουμε στα παιδιά προβλήματα αναπτυξιακής καθυστέρησης, τόσο πιο εύκολα και αποτελεσματικά μπορούμε να τα βοηθήσουμε να τ' αντιμετωπίσουν. Οι ειδικοί έχουν καταλήξει σε μια τέτοια μέθοδο που μπορεί ήδη να εφαρμοστεί από τη βρεφική ηλικία και ονομάζουν χαρακτηριστικά «Πρώιμη Παρέμβαση».

Της Βασιλικής Χρυσοστομίδου με τη συνεργασία του Άκη Βρετού και του Δημήτρη Ιατρού, φυσικοθεραπευτών ειδικευμένων στα παιδιά, και της Μαρίας Ζαχαριουδάκη, ειδικής παιδαγωγού, ειδικευμένης στην Πρώιμη Παρέμβαση

Η αγάπη για το παιδί είναι δεδομένη και αυτονόητη. Για να μπορέσει όμως να λειτουργήσει ένα παιδί με αναπτυξιακά προβλήματα σε πρώτη φάση μέσα στο περιβάλλον του και αργότερα μέσα στην κοινωνία είναι απαραίτητη η επιστημονική υποστήριξη.

Για το λόγο αυτό, όσο πιο μικρό μπει «κάτω από την ομπρέλα» των ειδικών, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να ανταποκριθεί, να καλλιεργήσει την αυτονομία του και -αν όχι να ξεπεράσει τα προβλήματά του- τουλάχιστον, να μάθει να ζει με αυτά. Σε αυτό ακριβώς συνίσταται η λεγόμενη «Πρώιμη Παρέμβαση».

1. Τι είναι η πρώιμη παρέμβαση;

Πρόκειται για ένα θεραπευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται σε παιδιά βρεφικής ή νηπιακής ηλικίας με αναπτυξιακή καθυστέρηση. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετέχουν διάφορες ειδικότητες, όπως φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ειδικοί παιδαγωγοί, λογοθεραπευτές ή ειδικοί γυμναστές. Ο μηχανισμός της υποστήριξης του παιδιού που διαμορφώνεται από το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να ενεργοποιηθεί ήδη αμέσως μετά τη γέννησή του! Αρκεί να έχει προηγηθεί σχετική διάγνωση παιδονευρολόγου.

2. Γιατί έχει σημασία η παρέμβαση να είναι πρώιμη;

Το πρώτο πράγμα που θα μπορούσε να πει κανείς είναι πως τόσο ο ρυθμός μάθησης του ανθρώπου όσο και η ταχύτητα της ανάπτυξής του βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους στα προσχολικά του χρόνια, σύμφωνα με τα πορίσματα επιστημονικών ερευνών.

Επιστημονικές μελέτες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι μόνο με πρώιμη αναγνώριση και κατάλληλα δομημένο πρόγραμμα καταφέρνουν τα παιδιά να αναπτύξουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

3. Σε ποιο βαθμό η πρώιμη παρέμβαση εμπλέκει τους γονείς;

Το θεραπευτικό αυτό πρόγραμμα δίνει έμφαση στο να μάθουν οι γονείς να διευκολύνουν την ανάπτυξη των παιδιών τους με νέες δραστηριότητες, έχοντας πρώτα κατανοήσει τις ιδιαιτερότητές τους.

Το γεγονός ότι το παιδί περνάει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στο σπίτι με την οικογένεια καθιστά αναγκαία μια συνολική προσέγγιση της κατάστασης, με το θεραπευτικό πρόγραμμα να μη «χτίζεται» αποκλειστικά γύρω από το παιδί αλλά να «εμπλέκει» και τους γονείς του. Σ’ εκείνους είναι που δίνεται πρωταρχικός ρόλος, επειδή μόνο έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχίας της θεραπείας του μικρού. Οι γονείς, λοιπόν, είναι παρόντες, παίρνουν κατευθύνσεις και οδηγίες από τους ειδικούς, στην πραγματικότητα, δηλαδή, «εκπαιδεύονται».

Εξυπακούεται πως στη συνέχεια στο «παιχνίδι» μπαίνουν και οι δάσκαλοι.

4. Ποιοι είναι οι στόχοι της πρώιμης παρέμβασης;

Ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού και λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των προβλημάτων που έχει, ο βασικός στόχος είναι η βελτίωση σε όλους τους τομείς της ανάπτυξής του, δηλαδή:

στον αντιληπτικό, που ισοδυναμεί με τη νόηση (μνήμη, επεξεργασία πληροφοριών)

στο συναισθηματικό

στον κινητικό

στον επικοινωνιακό (ότι σχετίζεται με το λόγο)

Πολύ απλά, ο στόχος κάθε ολοκληρωμένης αγωγής πρώιμης παρέμβασης -που για κάθε παιδί πρέπει να είναι εξατομικευμένη- είναι η κατάκτηση της αυτονομίας και της λειτουργικότητας μέσα στο περιβάλλον κι όχι μόνο η διόρθωση των σωματικών παραμορφώσεων ή των μη φυσιολογικών λειτουργιών.

Επιπλέον, η πρώιμη παρέμβαση στοχεύει στο να στηρίξει ψυχολογικά την οικογένεια. Δε χωράει αμφιβολία πως είναι δύσκολο για τους γονείς να αποδεχτούν μια τέτοια κατάσταση. Συχνά περνούν από φάσεις «μίσους», «άρνησης», «απόρριψης» ή «θυμού απέναντι σε τρίτους».

Στο σημείο αυτό, έχει καθοριστική σημασία για την εξέλιξη του παιδιού η παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης, έτσι ώστε να καταστούν οι γονείς ικανοί να προσφέρουν στο παιδί τους το μάξιμουμ της βοήθειας.

Εξάλλου, το παιδί μέσα στην οικογένεια ζει, γι’ αυτό και η θεραπεία του αρχίζει μόλις οι γονείς συνειδητοποιήσουν το πρόβλημα. Διαφορετικά, όσες προσπάθειες και να γίνουν στα θεραπευτήρια, θα πέσουν στο κενό.

5. Ποιος κρίνει αν το παιδί χρειάζεται πρώιμη παρέμβαση;

Ο παιδο-νευρολόγος είναι εκείνος που κάνει τον εντοπισμό του προβλήματος αλλά και η ομάδα των κλινικών γιατρών που παραλαμβάνουν τα παιδιά μετά τη γέννησή τους.

Ειδικά για τις περιπτώσεις των πρόωρων και λιποβαρών μωρών, οι έλεγχοι είναι πιο διεξοδικοί αλλά και με μεγαλύτερη συχνότητα, αφού τα παιδάκια αυτά εξετάζονται από το γιατρό κάθε έξι μήνες, για καθαρά προληπτικούς λόγους.

Από κει και πέρα, ενδείξεις ότι χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση μπορεί να έχει ο παιδίατρος που θα αναλάβει το παιδί.

Τέλος, η ίδια η μητέρα, βασισμένη αφενός στο αλάνθαστο ένστικτό της, αφετέρου στην εμπειρία της -αν υπάρχει κι άλλο παιδί στην οικογένεια- μπορεί να αντιληφθεί κάτι ανησυχητικό και να απευθυνθεί στους ειδικούς γιατρούς.

6. Τι περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης;

Μια ολοκληρωμένη και πραγματικά επιστημονική προσέγγιση στη θεραπεία του παιδιού θα πρέπει να περιλαμβάνει την παρέμβαση στους ακόλουθους αναπτυξιακούς τομείς:

Στην αδρή και λεπτή κίνηση: Η αδρή αναφέρεται, για παράδειγμα, στο πιάσιμο της μπάλας, ενώ η λεπτή κίνηση στο να μπορεί να πιάσει ένα μολύβι με τα δύο δαχτυλάκια.

Στις δεξιότητες αισθητηριακής ολοκλήρωσης: Αυτό σημαίνει ότι η ομάδα των θεραπευτών της πρώιμης παρέμβασης «εκμεταλλεύεται» την «εμμονή» κάποιων παιδιών να μαθαίνουν μέσα από τις αισθήσεις τους, όπως, για παράδειγμα, όταν ένα παιδί βάζει πάντα στο στόμα του ένα παιχνίδι και το γλείφει για να καταλάβει τι είναι. Έτσι, οι ειδικοί θα «χρησιμοποιήσουν» αυτή την τάση του παιδιού να γλείφει για να αναγνωρίζει κάτι, προσαρμόζοντας τις δραστηριότητές τους ανάλογα, ώστε να φτάσουν έτσι στο στόχο τους.

Στην επικοινωνία: Περιλαμβάνει τον αντιληπτικό και τον εκφραστικό λόγο.

Στον αντιληπτικό τομέα: Αυτό σημαίνει το κατά πόσο είναι το παιδί σε θέση να εισπράττει τις πληροφορίες από το περιβάλλον του και να τις επεξεργάζεται ανάλογα.

Στην προσαρμογή

7. Πόσο καθοριστικός είναι ο ρόλος της;

Αναμφισβήτητα, είναι καθοριστικός ο ρόλος της πρώιμης παρέμβασης, προκειμένου τα παιδιά που έχουν γεννηθεί με ορισμένες ιδιαιτερότητες να φτάσουν στο ανώτερο λειτουργικό τους επίπεδο, μεγιστοποιώντας έτσι και τη συνεισφορά τους στην κοινωνία.

Όπως έχει αποδειχτεί, το παιδί που θα μπει από νωρίς σ’ ένα θεραπευτικό πρόγραμμα θα είναι σε θέση να εισπράξει περισσότερα αναπτυξιακά οφέλη.

Ένα είναι το Ε.Ν.Α.

Ο χώρος πραγματικά πρωτοποριακός για τα ελληνικά -και όχι μόνο- δεδομένα. Αισθητική επιπέδου, προσοχή στη λεπτομέρεια, ευρυχωρία, αλλά -το κυριότερο- ζωντάνια και ζεστασιά στην ατμόσφαιρα, αγάπη για το παιδί.

Μια πραγματικά μεγάλη ομάδα θεραπευτών απ’ όλες τις ειδικότητες στελεχώνουν το θεραπευτικό κέντρο Ε.Ν.Α. (Ειδική Νευροψυχοκινητική Αγωγή), το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί το 1991 παρέχοντας ολοκληρωμένη αγωγή και υποστήριξη σε παιδιά με νευροψυχοκινητικές δυσκολίες.

Το Ε.Ν.Α. περιλαμβάνει αίθουσες φυσιοθεραπείας, εργοθεραπείας, αισθητηριακής αγωγής, παιδαγωγικού και λογοθεραπείας, ενώ ο κήπος είναι ειδικά διαμορφωμένος με όργανα γυμναστικής και παιχνίδια για τα παιδιά του κέντρου.

Οι υπεύθυνοι βιντεοσκοπούν τα παιδιά με ιδιαιτερότητες, ώστε να μπορεί κανείς να συγκρίνει την εικόνα που παρουσίαζαν την πρώτη μέρα που πήγαν στο κέντρο με την εικόνα που «κατέκτησαν» ύστερα από τη θεραπεία τους. Η διαφορά είναι αισθητή. Αυτό που λέμε η μέρα με τη νύχτα.

«Δεν κάνουμε θαύματα», μας λένε οι υπεύθυνοι φυσικοθεραπευτές του κέντρου Άκης Βρεττός και Δημήτρης Ιατρού, ενώ η υπεύθυνη της Πρώιμης Παρέμβασης κα Μαρία Ζαχαριουδάκη προσθέτει: «Εμείς απλώς δουλεύουμε κομματάκι-κομματάκι τις δυνατότητες του παιδιού, μέχρι να φτάσουμε στη μεγιστοποίησή τους».

Πώς γίνεται το θεραπευτικό πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης στο Ε.Ν.Α.;

Διάγνωση-αξιολόγηση

Γίνεται πρώτα ένα αξιολογικό τεστ στην περίπτωση που η διάγνωση των προβλημάτων έχει γίνει από άλλους γιατρούς. Αν, πάλι, οι γονείς ξεκινήσουν από το κέντρο, η ομάδα του Ε.Ν.Α., αφού κάνει μια πρώτη εκτίμηση, θα τους παραπέμψει στους ανάλογους ειδικούς των κρατικών αξιολογικών κέντρων, έτσι ώστε, στη συνέχεια, να μπορούν να πάρουν τις παροχές των ασφαλιστικών τους ταμείων. Κι αυτό, επειδή το κράτος αρχίζει να καλύπτει τις θεραπείες στην πρώιμη παρέμβαση όταν το παιδί έχει επίσημη διάγνωση από κρατικό φορέα.

Ατομικό και οικογενειακό πρόγραμμα

Ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του παιδιού, σχεδιάζεται ένα ατομικό και οικογενειακό πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης, το οποίο εμπεριέχει όλους τους τομείς της ανάπτυξής του κι έχει συγκεκριμένους στόχους -ρεαλιστικούς πάντα. Ο χρονικός ορίζοντας για την επίτευξη των στόχων αυτών είναι το εξάμηνο, οπότε γίνεται επαναξιολόγηση και επαναπροσδιορισμός τους.

Το ποιες ειδικότητες απαιτείται να επέμβουν κρίνεται με βάση την κατάσταση του παιδιού. Επιπλέον, η ανάληψη «καθηκόντων» από τον αντίστοιχο ειδικό γίνεται σταδιακά κι όχι αμέσως μόλις το παιδί ξεκινήσει την πρώιμη παρέμβαση. Για παράδειγμα, ακόμη κι αν το πρόβλημα του παιδιού απαιτεί λογοθεραπεία, αν βρίσκεται ακόμη στη βρεφική ηλικία, δε θα παρέμβει ο ειδικός πριν έρθει η κατάλληλη στιγμή.

Οι υπεύθυνοι του κέντρου δεν παραλείπουν να τονίσουν πως δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στο να ενημερώνονται πλήρως οι γονείς, ενώ ταυτόχρονα υποστηρίζονται ψυχολογικά από την ομάδα των θεραπευτών. Επίσης, τονίζονται τα θετικά στοιχεία που συγκεντρώνει ένα παιδάκι αντί να επισημαίνονται οι «ελλείψεις» ή οι «αδυναμίες» του.

Το Ε.Ν.Α. απευθύνεται σε όλα τα παιδιά, από τη γέννησή τους μέχρι την εφηβεία, ενώ η πρώιμη παρέμβαση καλύπτει τις ηλικίες από 0-7 ετών.

Η διάρκεια κάθε συνεδρίας είναι σταθερή: 50 λεπτά.

Σε ό,τι αφορά τη συχνότητα των επισκέψεων, συνήθως είναι 2-3 φορές την εβδομάδα. Εξαρτάται όμως πάντα από το πόσο συνεργάσιμοι είναι οι γονείς του παιδιού.

Όσο για τη συνολική διάρκεια της θεραπείας, αυτή σίγουρα εξαρτάται από τη βαρύτητα του προβλήματος.

«Στόχος μας είναι να ξεκινάμε με λίγες συνεδρίες, όσες χρειάζεται το παιδί, και, παράλληλα, να καλλιεργούμε μια καλή συνεργασία με το γονιό», τονίζουν οι υπεύθυνοι του κέντρου. «Ως κέντρο, αν και προσπαθούμε να είμαστε “κοντά” στις παροχές του γονιού από το κράτος, θα διαμορφώσουμε το θεραπευτικό πρόγραμμα του παιδιού σε σχέση με τις πραγματικές του ανάγκες και όχι σε σχέση με το τι θα εισπράξει ο γονιός Αυτή είναι η φιλοσοφία μας. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, τυχαίνει να είμαστε πιο κάτω, που σημαίνει ότι οι γονείς καλύπτονται στο 100%.»

Αυτιστική Διαταραχή

Η Αυτιστική Διαταραχή-Tι είναι και πως αντιμετωπίζεται.

Αυτιστική Διαταραχή

Αυτιστική διαταραχή είναι διαταραχή της ανάπτυξης που χαρακτηρίζεται από έντονα διαταραγμένη κοινωνική επικοινωνία στερεότυπες δραστηριότητες, που συνήθως εμφανίζεται τα 3 πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Τα άτομα με αυτιστική διαταραχή διαφέρουν μεταξύ τους και ως προς τα συμπτώματα και ως προς τη σοβαρότητα αυτών.
πηγή:http://www.dikepsy.gr/paid_autismos.shtml

Διαγνωστικά Κριτήρια κατά DIM-IV για αυτιστική Διαταραχή

Α. Ένα σύνολο έξι ή περισσότερων αντικειμένων από το 1, 2 και 3, με τουλάχιστον δύο από το 1 και από ένα από το 2 και 3:

1.Ποιοτική έκπτωση στην κοινωνική διαντίδραση, όπως εκδηλώνεται με τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω

α) έντονη έκπτωση στην χρησιμοποίηση πολλαπλών μη λεκτικών συμπεριφορών όπως βλεμματικής επαφής, έκφρασης προσώπου, στάσεων του σώματος και χειρονομιών για τη ρύθμιση της κοινωνικής διαντίδρασης.
β) αδυναμία να αναπτύξει σχέσεις με συνομήλικους που να ταιριάζουν στο αναπτυξιακό τους επίπεδο.
γ) μία έλλειψη αυθόρμητης αναζήτησης για να μοιραστεί χαρά, ενδιαφέροντα ή επιδόσεις με άλλα άτομα (πχ. με έλλειψη να επιδεικνύει, να φέρνει στην κουβέντα ή να επισημαίνει αντικείμενα ενδιαφέροντος)
δ) έλλειψη κοινωνικής ή συναισθηματικής αμοιβαιότητας

2.Ποιοτικές εκπτώσεις στην επικοινωνία όπως εκδηλώνονται με τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω:

α) καθυστέρηση ή πλήρης έλλειψη ανάπτυξης της ομιλούμενης γλώσσας (που δεν συνοδεύεται από προσπάθεια αντιστάθμισης μέσα από εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας όπως χειρονομίες ή μίμηση)
β) σε άτομα με επαρκή ομιλία, έντονη έκπτωση στην ικανότητα να ξεκινήσουν ή να διατηρήσουν μία συζήτηση με άλλους
γ) στερεότυπη και επαναληπτική χρήση της γλώσσας ή ιδιοσυγκρασική χρήση της γλώσσας
δ) έλλειψη ποικίλου, αυθόρμητου παιγνιδιού φαντασίας ή παιγνιδιού κοινωνικής μίμησης που να ταιριάζει στο αναπτυξιακό του επίπεδο

3.Περιορισμένοι, επαναλαμβανόμενοι και στερεότυποι τύποι συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων, όπως εκδηλώνονται με τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω:

α) περίκλειστη απασχόληση με έναν ή περισσότερους στερεότυπους και περιορισμένους τύπους ενδιαφερόντων που είναι μη φυσιολογική είτε σε ένταση είτε σε εστιασμό.
β) προφανώς άκαμπτη προσκόλληση σε συγκεκριμένες, μη λειτουργικές ρουτίνες ή τελετουργίες
γ) στερεότυποι και επαναλαμβανόμενοι κινητικοί μαννερισμοί (πχ. "πέταγμα" ή συστροφή των χεριών ή των δακτύλων ή σύμπλοκες κινήσεις όλου του σώματος)
δ) επίμονη ενασχόληση με μέρη αντικειμένων

Β. Καθυστερήσεις ή μη φυσιολογική λειτουργία σε τουλάχιστον έναν από τους παρακάτω τομείς με έναρξη πριν την ηλικία των 3 χρόνων:

1.Κοινωνική διαντίδραση
2.Γλώσσα όπως χρησιμοποιείται στην κοινωνική επικοινωνία ή
3.Συμβολικό ή φαντασιακό παιγνίδι.

Γ. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα ως Διαταραχή Rett ή ως Αποδιοργανωτική Διαταραχή της Παιδικής Ηλικίας.
Η αιτιολογία της διαταραχής είναι ουσιαστικά άγνωστη. Μια υπόθεση είναι ότι οφείλεται σε κάποιο είδος εγκεφαλικής ανεπάρκειας. Πιο σύγχρονες μελέτες μιλούν για γονίδια που προδιαθέτουν τα άτομα αυτά για αυτισμό.
Υπάρχει μια αυξητική τάση στον αριθμό των ατόμων με αυτιστική διαταραχή. Ενώ αναφέρονταν 2 με 5 περιπτώσεις στα 10.000 άτομα, σήμερα οι διεθνείς μελέτες μιλούν για 25-58 στα 10.000 άτομα με αναλογία 1 προς 5, κορίτσια προς αγόρια. Τα παιδιά με αυτιστικές διαταραχές θα χρειαστούν ειδική εκπαίδευση και παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων σε ειδικά κέντρα (βλέπε ΑΒΑ-Lovaas-ΕΑΣ).
Φαρμακευτική αγωγή, μπορεί να χορηγηθεί για επιθετική αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, για επιληπτικούς σπασμούς και για την υπερκινητικότητα εάν και εφ'όσον υπάρχουν (πχ καρβαμαζεπίνη, φλουοξετίνη, αλοπερυδόλη, χλωριμιπραμίνη).

Πρώιμη εντατική παρέμβαση σε παιδιά με Αυτισμό
(Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς ABA-Lovaas)

Η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς (ABA) είναι η επιστήμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς που είναι συνυφασμένη με το επιστημονικό έργο του B.F. Skinner. Ο Skinner αναγνώρισε τη σημασία της επίδρασης του περιβάλλοντος στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Διαπίστωσε πως τόσο το κοινωνικό όσο και το φυσικό περιβάλλον αλλάζουν τη συμπεριφορά μας. Η εφαρμογή αυτής της θεωρητικής προσέγγισης στην εκπαιδευτική πρακτική κατευθύνει το περιβάλλον ώστε να επιδράσει αποτελεσματικά στη συμπεριφορά.
Η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς (ABA) είναι αποτελεσματική στη διδασκαλία των παιδιών με αυτιστική διαταραχή, προκειμένου να μάθουν νέες δεξιότητες. Στο παρελθόν τα περισσότερα προγράμματα ABA που αναφέρονται σε παιδιά με αυτισμό βασίζονταν στη δουλειά που δημοσιεύτηκε από τον O.Ivar Lovaas στα τέλη της δεκαετίας του 80. Στα χρόνια που ακολούθησαν οι Jack Michael, PhD., Μαρκ Σθνδβεργ, PhD και James Partington, PhD., εστίασαν το ενδιαφέρον τους στην απόκτηση της γλώσσας.

Πως διαφέρει η προσέγγιση συμπεριφοράς του λόγου (Verbal Behavior approach) από ένα παραδοσιακό Lovaas πρόγραμμα:

Και οι δύο προσεγγίσεις βασίζονται στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση της Συμπεριφοράς. Η προσέγγιση Lovaas χρησιμοποιεί το ABA για να διδάξει γλωσσικές δεξιότητες βασιζόμενες στην αρχή ότι η αντίληψη της γλώσσας (receptive language) αναπτύσσεται πριν από την έκφραση της γλώσσας (expressive language).
Η προσέγγιση ABA-VBA (Verbal Behavior approach) εστιάζει στη διδασκαλία στοιχείων έκφρασης της γλώσσας (expressive language). Έμφαση δίνεται στη λειτουργία (function) της λέξης και όχι στον τύπο (form) της λέξης. Το παιδί μαθαίνει οτι οι λέξεις έχουν αξία και οδηγούν στους επιθυμητούς στόχους. Μαθαίνει να εκφράζει την επιθυμία του, να ζητάει ένα μπισκότο με λόγο ή σήμα. Στο παραδοσιακό Lovaas το παιδί διδάσκεται τη λέξη μπισκότο, όπως διάφορα αντικείμενα και εικόνες χωρίς αυτό να σημαίνει οτι μπορεί να τα χρησιμοποιήσει λειτουργικά για να επικοινωνήσει.

Τι περιλαμβάνει το ABA:
1.Επι-μερισμό των δραστηριοτήτων σε μικρότερα θέματα ώστε τα παιδιά να κατακτούν το στόχο βήμα-βήμα (Discrete Trial Teaching).
2.Τα μικρότερα αυτά θέματα συνδέονται (chaining).
3.Ενίσχυση της θετικής συμπεριφοράς με επιβραβεύσεις.
4.Σύνολο βοηθειών (prompting) για να προκαλέσουμε τη σωστή απάντηση και μείωση των λανθασμένων αποκρίσεων (errorless learning).
5.Μείωση των βοηθειών σταδιακά (fading).
6.Σωστή κατανόηση και έκφραση της γλώσσας (receptive language, expressive language, mands, tacts, interaverbals).
7.Μίμηση δραστηριοτήτων και ήχων.
8.Κοινωνικοποίηση, συμβολικό παιχνίδι.
9.Γενίκευση.

Η πρώιμη εντατική παρέμβαση στα αυτιστικά παιδιά είναι η μόνη θεραπευτική προσέγγιση του αυτισμού που έχει παρουσιάσει θεαματικά αποτελέσματα στη θεραπεία της αυτιστικής διαταραχής. Μελέτες της τελευταίας εικοσαετίας έχουν υπογραμμίσει τα σημαντικά αποτελέσματα στην επικοινωνία, λεκτική και μη, στην ομαλή ένταξή τους στο σχολείο και στο κοινωνικό σύνολο καθώς και στην καθημερινή γενική λειτουργικότητά τους.
Η εφαρμοσμένη ανάλυση της συμπεριφοράς βασίζεται στις γενικές αρχές του συμπεριφορισμού (behaviourism) όπου θεωρεί ότι η συμπεριφορά μας οφείλεται στη μάθηση και γι' αυτή χρησιμοποιεί την επιβράβευση και όχι την τιμωρία αλλά την αγνόηση, για την μη επιθυμητή συμπεριφορά. Έχει αναλύσει τα στάδια ανάπτυξης των παιδιών χωρίς αυτιστική διαταραχή και τα τεμαχίζει σε μικρότερα στάδια για να διδάξει το παιδί με αυτισμό, προσαρμοσμένο πάντοτε στις ανάγκες του κάθε παιδιού.
Το πρόγραμμα αρχικά είναι ατομικό, με το παιδί και 1 μόνο θεραπευτή, σε κάποιο σε κάποιο χώρο (πιθανόν το δωμάτιο του) για 10 έως 40 ώρες την εβδομάδα και οι γνώσεις γενικεύονται με την βοήθεια των γονέων στην καθημερινότητα. Το πρόγραμμα συνεχίζεται με ειδικές ομάδες και στο κανονικό σχολείο.
Σύμφωνα με τον Dr. O Ivar στο UCLA, το 47% των παιδιών με αυτιστική διαταραχή που παρακολουθούνται, κατάφεραν να παρακολουθήσουν κανονικό σχολείο και πιο σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι το 90% των παιδιών που εκπαιδεύονται βάση του προγράμματος της ΕΑΣ, παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση στη γενική τους εικόνα.
Στο ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ. παρέχεται εκπαίδευση των γονιών και των θεραπευτών στο πρόγραμμα της ΕΑΣ, καθώς επίσης και αξιολόγηση των παιδιών.

Τι είναι μαθησιακές δυσκολίες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ

   Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην κατάκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης , ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικής ικανότητας. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς στο άτομο, αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και μπορεί να υπάρχουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής .

   Προβλήματα σε συμπεριφορές αυτοελέγχου, κοινωνικής αντίληψης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης μπορεί να συνυπάρχουν με τις Μαθησιακές Δυσκολίες αλλά δεν συνιστούν από μόνα τους τέτοιες. Αν και οι Μαθησιακές Δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται μαζί με αισθητηριακή βλάβη, νοητική καθυστέρηση, συναισθηματική διαταραχή ή με εξωτερικές επιδράσεις όπως οι πολιτισμικές διαφορές ή η ανεπαρκής / ακατάλληλη διδασκαλία , δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ή επιδράσεων.

   Όσον αφορά στη σχολική μάθηση , τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες διαφοροποιούνται σημαντικά από άτομο σε άτομο. Αφορούν ωστόσο το χειρισμό του γραπτού λόγου ( ανάγνωση, γραφή) και σε πολλές περιπτώσεις στα μαθηματικά.

   Εάν το παιδί σας παρουσιάζει κάποια από τις παρακάτω δυσκολίες → τότε θα πρέπει να αναζητήσετε τη βοήθεια των ειδικών για να διερευνηθεί η πιθανότητα να παρουσιάζει το παιδί σας Μαθησιακές Δυσκολίες.

  Ανάγνωση - αναγνωστική κατανόηση

1.  Διαβάζει αργά / κομπιαστά / συλλαβιστά
2.  Δυσκολεύεται στην κατανόηση του κειμένου που διαβάζει
3.  Παραλείπει / αντικαθιστά / προσθέτει γράμματα, συλλαβές , λέξεις
4.  Αντικαθιστά λέξεις με άλλες οπτικά παρόμοιες (π.χ. λαγουδάκια - λουλουδάκια )
5.  Αντικαθιστά λέξεις με άλλες ίδιας ή παρόμοιας σημασίας (π.χ. άσπρος - λευκός )
6.  χάνει τη γραμμή που διαβάζει

 Γραφή - ορθογραφία

1.  Παραλείπει ή προσθέτει γράμματα
2.  Αντιμεταθέτει γράμματα (πατρίδα - παρτίδα ) ή συλλαβές (έβαλα - έλαβα )
3.  Αντιστρέφει γράμματα( 3 / ε)
4.  Μπερδεύει γράμματα που μοιάζουν ακουστικά όπως β/φ, τ/π, γ/χ, θ/δ
5.  Μπερδεύει γράμματα που μοιάζουν οπτικά όπως (ο/α, η/ω )
6.  Ενώνει τις λέξεις μεταξύ τους ή αφήνει άσκοπα κενά
7.  Δεν τηρεί τους κανόνες στίξης (π.χ. κεφαλαίο μετά από τελεία )
8.  Κάνει λάθη ενώ γνωρίζει τους γραμματικούς κανόνες
9.  Τα γράμματά του είναι δυσανάγνωστα
10.  Δεν μπορεί να αντιγράψει γρήγορα και σωστά από τον πίνακα
11.  Στην έκθεση έχει τηλεγραφικό λόγο, κακή σύνταξη, επαναλήψεις

 Μαθηματικά

1.  Αντιστρέφει αριθμούς (π.χ. 6,9)
2.  Δυσκολεύεται στις αριθμητικές έννοιες (π.χ. λιγότερα - περισσότερα, μικρότερος - μεγαλύτερος )
3.  Δυσκολεύεται να κάνει πράξεις
4.  Δε θυμάται την προπαίδεια
5.  Ξεχνάει τα κρατούμενα
6.  Ενώ εκτελεί μια πράξη , ξεχνάει τι πράξη κάνει
7.  Δυσκολεύεται να λύσει προβλήματα

 Στο σχολείο...

1.  Την ώρα του μαθήματος αφαιρείται, δεν προσέχει
2.  Είναι ανήσυχος, δεν συγκεντρώνεται
3.  Δε θυμάται (π.χ. ημερομηνίες - ονομασίες )
4.  Αποφεύγει να συμμετέχει στο μάθημα
5.  Προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή με αρνητικό τρόπο

 Στο σπίτι...

1.  Αποφεύγει και παραπονιέται για το διάβασμα /το γράψιμο / τα μαθηματικά
2.  Κουράζεται πολύ γρήγορα όταν διαβάζει / γράφει / κάνει τα μαθηματικά
3.  Διασπάται εύκολα η προσοχή του όταν διαβάζει / γράφει / κάνει τα μαθηματικά

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα

της Καρόλα Folle - Αλέπη (Πτυχιούχος Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος)

Τα υπερκινητικά παιδιά δεν είναι απλά πολύ ζωηρά.

Είναι τα παιδιά που κατά την προσχολική ηλικία τρέχουν από τη μια πλευρά του δωματίου στην άλλη, ψάχνουν τις τσάντες των επισκεπτών, μιλούν συνεχώς, βγαίνουν από το σπίτι τρέχοντας χωρίς να ενημερώσουν τους γονείς τους, σπάζουν και χάνουν τα παιχνίδια τους, ανεβαίνουν στα έπιπλα, δεν κάθονται σε ένα μέρος, κουνούν διαρκώς τα πόδια τους, κοιμούνται αργά και ξυπνούν νωρίς και γενικά εξαντλούν τους γονείς τους.

Στο σχολείο τα παιδιά με υπερκινητικότητα δε μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μια δραστηριότητα, μοιάζουν να είναι αφηρημένα, δεν ακούν τι λέει ο δάσκαλος, σηκώνονται από τη θέση τους, ξεχνούν τα βιβλία και τα τετράδιά τους, «πετάγονται» χωρίς να ερωτηθούν, διακόπτουν το δάσκαλο όταν μιλά, απαντούν απερίσκεπτα και χωρίς να περιμένουν την ολοκλήρωση της ερώτησης και δεν ακολουθούν τους κανόνες όταν παίζουν με άλλα παιδιά. (Μάνος,Ν. (1997) Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής. Θεσσαλονίκη University Studio Press).

Αυτά τα παιδιά παρουσιάζουν τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με  Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) η οποία χαρακτηρίζεται από συμπτώματα απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας. Το ποσοστό των παιδιών σχολικής ηλικίας που παρουσιάζει ΔΕΠ-Υ κυμαίνεται περίπου στο 7% με σαφή υπεροχή των αγοριών σε σχέση με τα κορίτσια (3:1).

Η ΔΕΠ – Υ μπορεί να εμφανιστεί κιόλας στη βρεφική ηλικία. Τα «δύσκολα μωρά» παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα κινητικής δραστηριότητας, εκδηλώνουν έντονες και απρόβλεπτες αντιδράσεις, βρίσκονται συχνά σε κακή διάθεση, με οξύ, έντονο και παρατεταμένο κλάμα, κάνουν ανήσυχο ύπνο, δυσκολεύονται στη μετάβαση από το γάλα στη στερεά τροφή και υποφέρουν από κωλικούς. Τα συμπτώματα της ΔΕΠ - Υ γίνονται όμως πολύ πιο εμφανές με την έναρξη του σχολείου, όπου οι απαιτήσεις για συγκέντρωση της προσοχής και η προσαρμογή σε κοινωνικές καταστάσεις αυξάνουν.

Τα αίτια της ΔΕΠ-Υ δεν είναι ακόμα σαφείς, ωστόσο οι περισσότεροι επιστήμονες διαπιστώνουν την εμπλοκή νευρολογικών και γενετικών παραγόντων. (Κάκουρος & Μανιαδάκη 2002)

Διαγνωστικά κριτήρια για τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα

1.       Συμπτώματα απροσεξίας:

Η «απροσεξία» είναι η αδυναμία συγκέντρωσης και παρατεταμένης διατήρησης της προσοχής, ιδιαίτερα σε δραστηριότητες αυξημένης δυσκολίας.

          Συχνά αδυνατεί να εστιάσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στο σχολείο κ.λ.π.

          Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του στα καθήκοντά του ή στο παιχνίδι.

          Συχνά φαίνεται σαν να μην ακούει όταν του μιλούν.

          Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους τις οδηγίες που του δίνονται και αδυνατεί να ολοκληρώσει τις σχολικές εργασίες του.

          Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει τις δραστηριότητές του.

          Συχνά αποφεύγει ή είναι απρόθυμο ν αναλάβει καθήκοντα τα οποία απαιτούν σταθερή και διαρκή νοητική προσπάθεια (π.χ. σχολική εργασία στο σχολείο και στο σπίτι).

          Συχνά χάνει πράγματά του (βιβλία, μολύβια, σχολικές εργασίες κ.ο.κ.).

          Συχνά διασπάται εύκολα η προσοχή του από εξωτερικά ερεθίσματα.

          Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.

2.      Συμπτώματα υπερκινητικότητας

Ο όρος «υπερκινητικότητα» αναφέρεται στην αυξημένη και μη ελεγχόμενη ανάγκη για κινητική δραστηριότητα, ακόμα και σε περιστάσεις που δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες.

          Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια και τα πόδια του ή στριφογυρίζει στη θέση του.

          Συχνά σηκώνεται από τη θέση του μέσα στην τάξη.

          Συχνά τρέχει γύρω-γύρω ή εμπλέκεται με τρόπο υπερβολικό σε καταστάσεις όπου αυτή η συμπεριφορά δεν αρμόζει.

          Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ήσυχα ή να ασχολείται με δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου.

          Συχνά μιλά υπερβολικά .

          Συχνά κινείται χωρίς σκοπό.

3.      Συμπτώματα παρορμητικότητας

Η «παρορμητικότητα» ορίζεται ως αδυναμία οργάνωσης και ελέγχου των αντιδράσεων στο επίπεδο του λόγου, των πράξεων και των συναισθημάτων.

          Συχνά ξεστομίζει απερίσκεπτα απαντήσεις προτού ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις.

          Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.

          Συχνά διακόπτει ή «χώνεται» σε συζητήσεις ή παιχνίδια άλλων.

Επιπλέον τα παιδί με ΔΕΠ-Υ μπορεί να παρουσιάζει

          Προβλήματα λόγου

          Προβλήματα στις σχέσεις με τους συνομήλικους

          Ελλείψεις στις κοινωνικές δεξιότητες

          Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Το θεραπευτικό πρόγραμμα στο γραφείο της ψυχολόγου για την αντιμετώπιση της ΔΕΠ-Υ είναι πολυεπίπεδο και φτιαγμένο έτσι ώστε να  έχει το παιδί  όσο περισσότερες φορές γίνεται επιτυχημένα αποτελέσματα (success oriented) στη θεραπευτική διαδικασία.

Στηρίζεται σε τεχνικές βασισμένες στην γνωσιακή-συμπεριφοριστική παρέμβαση με στόχο να βοηθήσει το παιδί και την οικογένειά του να ασκούν έλεγχο στις σκέψεις και στα συναισθήματά τους ως μέσο για την αλλαγή της συμπεριφοράς τους. Το παιδί μαθαίνει μεταξύ άλλων τεχνικές αυτοελέγχου, μεθόδους βελτίωσης της συγκέντρωσης και της προσοχής και τη διοχέτευση της υπερκινητικότητας σε κατάλληλες συμπεριφορές ανάλογα με την περίσταση. Επίσης εκπαιδεύεται στην εφαρμογή μεθόδων σωματικής και ψυχικής χαλάρωσης ανάλογα με την ηλικία του καθώς και τεχνικές για τη μείωση της έντασής του. Αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπευτικής διαδικασίας αποτελεί η συμβουλευτική γονέων και εκπαιδευτικών με στόχο την αντικατάσταση δυσλειτουργικών αντιλήψεών τους σχετικά με τη συμπεριφορά του παιδιού, με άλλες, πιο λειτουργικές αντιλήψεις.

Το θεραπευτικό πρόγραμμα συμπεριλαμβάνει επίσης ψυχο-εκπαιδευτικές διαδικασίες όπου χρειάζεται, όπως π.χ. την εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων ή την απόκτηση κατάλληλης διεκδικητικής συμπεριφοράς καθώς και παρεμβάσεις για τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης του παιδιού.