Ανάγνωση και γραφή στο νηπιαγωγείο

Ανάγνωση και γραφή στο νηπιαγωγείο

Στο Νηπιαγωγείο σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα και τον "Οδηγό Νηπιαγωγού" δενυπάρχει προγραφή με τη γνωστή της μορφή. Παραθέτουμε αποσπάσματα από το Α.Π. για το Νηπιαγωγείο που δείχνουν την κατεύθυνση για το σχεδιασμό δραστηριοτήτων γύρω από τη γλώσσα: "Τα παιδιά, στο πλαίσιο ελκυστικών γι' αυτά δραστηριοτήτων υπαγορεύουν στον εκπαιδευτικό κείμενα που τα διαμορφώνουν συλλογικά... ενθαρρύνονται να διορθώνουν και να αναθεωρούν κείμενα χωρίς να τους επιβάλλεται η σωστή εκδοχή... ενθαρρύνονται να γράφουν όπως μπορούν... να γράφουν το όνομά τους στις εργασίες τους με πεζά ή κεφαλαία γράμματα... να αντιγράφουν λέξεις που εξυπηρετούν λειτουργικές ανάγκες και ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντά τους, π.χ. να σημειώνουν το όνομά τους ή τον τίτλο του βιβλίου που δανείστηκαν , να γράφουν όπως μπορούν κάτω από τις ζωγραφιές τους συμπληρώνοντας ή ερμηνεύοντας το νόημα της εικόνας, να εκφράζονται δημιουργώντας κάρτες με ευχές ή καταλόγους ή προσκλήσεις...Το σημαντικό είναι να συνειδητοποιούν τη χρησιμότητα του γραπτού λόγου και να αποκτούν κίνητρα για την κατάκτησή του..."

Ασκούνται δηλαδή επί του πραγματικού. Τον τρόπο αυτό δουλειάς προτείνεται να ακολουθούν και οι εκπαιδευτικοί κατά το πρώτο χρονικό διάστημα της Α΄ τάξης. Αφενός τα παιδιά που έχουν φοιτήσει στο Νηπιαγωγείο βρίσκουν τη συνέχεια, αφετέρου τα υπόλοιπα παιδιά βοηθούνται να οργανώσουν τις γνώσεις τους και τις εμπειρίες τους γύρω από το γραπτό λόγο και να συνειδητοποιήσουν τη χρησιμότητά του.

Το στάδιο αυτό το ονομάζουμε πρωτο-γραφικό / πρωτο-αναγνωστικό γιατί ακριβώς τα παιδιά ασκούνται σε πραγματικά κείμενα με νόημα που εξασφαλίζουν κίνητρα για την κατάκτηση του γραπτού λόγου.

Το ζητούμενο είναι να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά τη σχέση προφορικού και γραπτού λόγου [την αποτύπωση του προφορικού λόγου στο χαρτί] και να αποκτήσουν ένα κοινό στοκ γνώσεων πριν αρχίσει η ρητή επεξεργασία των γραμμάτων. Αντί να απομονώνονται συλλαβές από λέξεις χωρίς καμία μεταξύ τους σχέση [αεροπλάνο, οδοντόβουρτσα... του παλιού βιβλίου] και να ζητείται η αντιγραφή τους, στο νέο βιβλίο όλα τα γλωσσικά στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους και συνθέτουν ένα μικρό επεισόδιο. Κάθε τι που ζητείται από τα παιδιά να γράψουν βρίσκεται σε ένα πλαίσιο με νόημα. Σε αυτό το μέρος δεν υποδεικνύουμε φορά, δεν διδάσκουμε γράμματα. Το κάθε παιδί θα γράψει όπως μπορεί.

Παλιότερα ήταν διαδεδομένη η αντίληψη ότι τα παιδιά θα έπρεπε να "συνηθίσουν να κρατούν το μολύβι", να το χειρίζονται δηλαδή, μέσα από ασκήσεις χάραξης γραμμικών και κυκλικών σχημάτων πάνω σε προδιαμορφωμένα επαναλαμβανόμενα σχέδια, ενώνοντας τελίτσες ή μικρές γραμμές. Οι πράξεις αυτές ακριβώς λόγω της απουσίας νοήματος για τα παιδιά (Τα σχέδια είναι αφηρημένα και δεν ανήκουν σε κάποιο νοηματοδοτούμενο πλαίσιο) καταντούν είδος αγγαρείας. Και μάλιστα, ενώ θα περίμενε κανείς όσο τα παιδιά γεμίζουν σειρές και ασκούνται περισσότερο το αποτέλεσμα να είναι καλύτερο, στην πράξη βλέπει το αντίθετο: προς το τέλος στις περισσότερες περιπτώσεις τα προγραφικού χαρακτήρα επαναλαμβανόμενα σχήματα γίνονται όλο και πιο πρόχειρα, στραβά, κακοφτιαγμένα.

Επιπλέον προγραφικές δραστηριότητες κατά τις οποίες ενώνοντας μικρές γραμμές σχηματίζεται μια εικόνα που όμως είναι από την αρχή εμφανής, περιορίζουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα του παιδιού χωρίς επιπλέον να έχουν καμιά σχέση και τα ίδια τα γράμματα.

Τα παιδιά στα 6 τους χρόνια ήδη γνωρίζουν πώς να κρατούν και να χειρίζονται το μολύβι είτε από το Νηπιαγωγείο ή τον Παιδικό Σταθμό, είτε από το σπίτι. Σπάνιες είναι οι περιπτώσεις παιδιών που δε χειρίζονται το μολύβι, όπως π.χ. κάποια παιδιά Ρομ (δεν αποτελεί η γραφή πρακτική των οικογενειών τους και η μητρική τους γλώσσα είναι μόνο προφορική) ή παιδιά με κινητικές δυσκολίες.

Σε αυτές τις περιπτώσεις όμως είτε η εξάσκηση γίνεται επί του πραγματικού αλλά χρειάζεται μεγαλύτερο διάστημα προσαρμογής είτε χρειάζεται εξάσκηση από ειδικό. Εξάλλου η ωριμότητα και η εμπειρία έρχονται με το χρόνο και με την εξάσκηση στη χρήση του πραγματικού κώδικα.

Θα διαπιστώσουμε λοιπόν ότι τα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες, όσο ασκούνται βελτιώνονται. Θα παρατηρήσουμε ακόμα ότι, όταν το κείμενό τους έχει παραλήπτη, προσέχουν πολύ περισσότερο τη γραφή τους, ακόμα και σε αυτά τα πρώτα στάδια. Επιφυλάσσομαι για παραδείγματα από σχολικές τάξεις σε επόμενες επικοινωνίες μας.

Πάντως, στο Βιβλίο του Εκπαιδευτικού προτείνονται δραστηριότητες εικαστικού χαρακτήρα, ώστε το παιδί ελεύθερα να εξασκηθεί στο σχεδιασμό σχημάτων, πάντα μέσα σε νοηματοδοτούμενο πλαίσιο. Θα μπορούσε, για παράδειγμα στην πρώτη ενότητα, να δημιουργηθεί από την τάξη ένα ομαδικό βιβλίο με θέμα τα παπάκια της παραλίας. Στο πλαίσιο αυτό ο/η εκπαιδευτικός να ζητήσει από παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολία στο χειρισμό του μολυβιού να σχεδιάζουν με γραμμές τα σπίτια του γειτονικού χωριού, με καμπύλες τα κύματα της θάλασσας, τα πλοία που περνούν με τον καπνό του φουγάρου τους, τα σαλιγκάρια της παραλίας κ.ά. Είναι σημαντικό πάντως να μας είναι συνειδητό ότι οι δραστηριότητες προγραφικού τύπου αφορούν αποκλειστικά το χειρισμό του εργαλείου -μολυβιού, αλλά δεν έχουν στην ουσία σχέση με την εκμάθηση του γραπτού κώδικα.

Η 1η ενότητα μπορεί να διαρκέσει ακόμα και ένα μήνα, σε περιπτώσεις ομάδων παιδιών με αρκετές δυσκολίες. Στο Βιβλίο του Εκπαιδευτικού προτείνονται πολλές ακόμα δραστηριότητες για το στάδιο αυτό, ώστε να μην κουράζονται τα παιδιά μένοντας συνεχώς στην ίδια σελίδα.