Τετάρτη 8 Φεβρουαρίου 2012

Το «πολύτιμο» παιδί!


Το «πολύτιμο» παιδί!

Ισχύουν άραγε όλα αυτά τα κοινωνικά κλισέ που θέλουν τα μοναχοπαίδια κακομαθημένα, εγωκεντρικά και ακοινώνητα; Και πώς πρέπει να χειριστούμε το μονάκριβό μας ώστε όταν μεγαλώσει να γίνει ένας ισορροπημένος ενήλικος;

Της Άννας Δάλλα Με τη συνεργασία της Κατερίνας Αγγελή, ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας (γνωσιακή-συμπεριφοριστική προσέγγιση)
«Δεν θέλω αυτό το παντελόνι, δεν τρώω ποτέ φρούτα, το παιχνίδι αυτό είναι δικό μου, δεν θέλω αδερφάκι, εγώ είμαι ο αρχηγός», ήταν οι πιο συχνές δηλώσεις του μικρού (καλο)κακομαθημένου ανιψιού μου, καθώς γινόμουν μάρτυρας του μεγαλώματός του. Δηλώσεις σοβαρές, βαρυσήμαντες και ιδιαίτερα τρομακτικές, μια που μέσα από αυτές πάντα έβλεπα το αρσενικό με το υπερτροφικό εγώ, που θα κατάπινε στο μέλλον κάθε γυναίκα. Τελικά, οι φοβίες μου δεν επαληθεύτηκαν ποτέ. Ο ανιψιός μου δεν έχει καμιά σχέση με το τερατόμορφο μοναχοπαίδι που νόμιζα πως ήταν. Αντίθετα, εξελίσσεται σ’ έναν υγιή έφηβο με πολλούς φίλους, που εκτιμάει τα κορίτσια, μοιράζεται παιχνίδια και συναισθήματα, είναι κοινωνικός, ώριμος και καθόλου κακομαθημένος. Παρόλο που πρόκειται για ένα παιδί που δεν χρειάστηκε να μοιραστεί ποτέ το πολυτιμότερο αγαθό, τη γονεϊκή αγάπη, ούτε να διεκδικήσει τη θέση του στην οικογένεια, δεν χαρακτηρίζεται από υπερτροφικό εγώ, είναι ευπροσάρμοστος και έχει δυνατές φιλίες. Πριν μερικές δεκαετίες, στη γενιά των γονιών μας, για παράδειγμα, οι οικογένειες μ’ ένα παιδί σπάνιζαν και μάλιστα η απόκτηση ενός και μόνο παιδιού από ένα ζευγάρι ήταν σπάνια ζήτημα επιλογής. Ένα παιδί είχαν συνήθως τα ζευγάρια που δεν προλάβαιναν (λόγω ηλικίας ή συνθηκών) ή δεν μπορούσαν να αποκτήσουν δεύτερο, τρίτο ή τέταρτο. Έτσι, ακόμα και η λέξη «μοναχοπαίδι» ήταν φορτισμένη με αρνητική σημασία, καθώς τα παιδιά αυτά θεωρούνταν κακομαθημένα ίσως και «προβληματικά». Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει, καθώς ολοένα και περισσότερα ζευγάρια επιλέγουν να αποκτήσουν ένα μόνο παιδί, επειδή πιθανώς θεωρούν ότι θα μπορέσουν να το μεγαλώσουν καλύτερα απ’ ότι αν είχαν περισσότερα. Είναι εύλογο λοιπόν ότι ίσως θα πρέπει να αλλάξουμε ή έστω να επανεξετάσουμε τις όποιες παγιωμένες απόψεις έχουμε για τα μοναχοπαίδια και επιπλέον –κυρίως όταν έχουμε εμείς ένα μόνο παιδί– να μάθουμε όσα περισσότερα γίνεται για το πώς πρέπει να τους συμπεριφερόμαστε, αν χρειάζεται να έχουμε κάποια ειδική στάση απέναντί τους, τι να προσέχουμε και κατά πόσο τελικά τα μοναχοπαίδια είναι πιο κακομαθημένα, πιο έξυπνα ή πιο επιτυχημένα στη ζωή τους.

Γιατί στις μέρες μας συναντάμε όλο και περισσότερες οικογένειες μ’ ένα παιδί;
Αυτό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι δεν υπάρχουν κανόνες για το πόσα παιδιά θα πρέπει να έχει ένα ζευγάρι, γιατί τελικά δεν παίζει ρόλο μόνο το μέγεθος της οικογένειας για το πόσο καλά θα λειτουργεί, αλλά και οι σχέσεις και η δυναμική που αναπτύσσονται μέσα της. Πάντως οι οικογένειες με ένα παιδί είναι ένα ολοένα και συχνότερο φαινόμενο επειδή:
- Έχουν αλλάξει οι ρόλοι των δύο φύλων στην οικογένεια. Η γυναίκα καλείται σήμερα να αναλάβει και επαγγελματικό ρόλο, εκτός από αυτόν της συντρόφου και της μητέρας, με αποτέλεσμα να διαθέτει πλέον περιορισμένο χρόνο για την ανατροφή των παιδιών.
- Η γυναίκα δίνει έμφαση στις σπουδές της και στην επαγγελματική της αποκατάσταση, με αποτέλεσμα να αποφασίζει να παντρευτεί και να κάνει παιδιά σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία, γεγονός που μειώνει το περιθώριο για την απόκτηση περισσότερων παιδιών.
- Έχουν αυξηθεί οι οικονομικές απαιτήσεις για την ανατροφή ενός παιδιού.
- Έχει αυξηθεί ο αριθμός των διαζυγίων (συχνά μετά από λίγα χρόνια γάμου), αλλά και των μονογονεϊκών οικογενειών, όπου κατά κανόνα δεν ευνοείται η απόκτηση περισσότερων παιδιών.

Δεν είναι όλα τα μοναχοπαίδια το ίδιο
Είναι βέβαιο ότι η ύπαρξη ενός ή περισσότερων παιδιών διαφοροποιεί τη δυναμική που αναπτύσσεται στην οικογένεια, καθώς και τη στάση των γονιών, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται και οι αντιλήψεις των παιδιών για τον εαυτό τους, οι προσδοκίες τους, η συμπεριφορά τους. Όμως όλες οι οικογένειες που έχουν ένα παιδί δεν είναι ίδιες. Και επιπλέον, όλα τα μοναχοπαίδια δεν είναι ίδια. Παρ’ όλα αυτά, για τα μοναχοπαίδια υπάρχουν κάποια στερεότυπα που διαμορφώνουν μια παγιωμένη και κοινή αντίληψη που έχουμε γι’ αυτά. Έτσι, τείνουμε να θεωρούμε ότι ένα μοναχοπαίδι είναι εξ ορισμού κακομαθημένο, προβληματικό, προνομιούχο, εγωκεντρικό, ακοινώνητο, ανώριμο, επιθετικό, μοναχικό, υπερευαίσθητο, ότι έχει φανταστικούς φίλους κ.ά. Δεν μπορούμε όμως να βγάζουμε τόσο γενικά συμπεράσματα, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν είναι δυνατόν όλοι οι άνθρωποι που μεγάλωσαν χωρίς αδέρφια να είναι ίδιοι. Μπορεί, δηλαδή, ένα μοναχοπαίδι να είναι υπερπροστατευμένο, να νιώθει μοναξιά, να είναι κακομαθημένο, φοβισμένο, θαρραλέο, υπεύθυνο, ανεύθυνο κλπ. Όλα αυτά βέβαια εξαρτώνται από την προσωπικότητα των γονιών αλλά και του ίδιου του παιδιού, από τους λόγους για τους οποίους δεν υπήρξε άλλο παιδί (π.χ. επειδή αυτή ήταν η απόφαση του ζευγαριού, επειδή δεν μπόρεσαν ή δεν πρόλαβαν να κάνουν άλλο παιδί), τη σχέση των γονιών (αν είναι μαζί, αν έχουν καλή σχέση, αν είναι χωρισμένοι, αν για κάποιο λόγο υπάρχει μόνο ο ένας γονιός κ.λπ.). Επιπλέον, όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά ορίζονται με διαφορετικό τρόπο από τον καθένα μας. Για παράδειγμα, τι σημαίνει το χαρακτηριστικό «κακομαθημένος»; Μπορεί να σημαίνει ότι ένα παιδί έχει όσα χρήματα θέλει ή ότι έχει απόλυτη ελευθερία από τους γονείς του στις εξόδους. Αλλά αυτά τα δύο είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Έτσι, καταλαβαίνουμε ότι αυτοί οι γενικοί χαρακτηρισμοί είναι αυθαίρετοι και συχνά λανθασμένοι.

Σε τι διαφέρουν τα μοναχοπαίδια από τα άλλα παιδιά;
Τα ευρήματα των επιστημονικών ερευνών σχετικά με τα μοναχοπαίδια δίνουν ενδείξεις ότι:
- Τα παιδιά αυτά υστερούν κατά μέσο όρο ως προς τις κοινωνικές τους δεξιότητες και την κοινωνικότητα. Αυτό, σύμφωνα με τους ειδικούς, εξηγείται, καθώς η ποιότητα της σχέσης μεταξύ αδερφών αποτελεί προγνωστικό δείκτη κοινωνικής προσαρμογής, οπότε - απουσία αυτής της σχέσης και των εμπειριών (π.χ. να μοιράζονται από την αγάπη και την προσοχή των γονιών τους, μέχρι τα χρήματα της οικογένειας) που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού μπορεί να μειώνει τις δυνατότητες της μετέπειτα κοινωνικής και διαπροσωπικής προσαρμογής του.
- Τα μοναχοπαίδια παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και διαπροσωπικής εξάρτησης, καθώς επίσης και χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και μειωμένη αίσθηση ότι είναι αγαπητά στην οικογένειά τους.
- Τα μοναχοπαίδια, όπως και τα πρωτότοκα παιδιά, έχουν συνήθως χειρότερη φυσική κατάσταση και μειωμένες αθλητικές επιδόσεις σε σχέση με τα υστερότοκα παιδιά. Έχουν όμως υψηλότερη νοητική και ακαδημαϊκή επίδοση σε σχέση με τα υστερότοκα.

Οδηγίες χρήσης
Σίγουρα οι ειδικοί έχουν να μας δώσουν εκατοντάδες συμβουλές για το πώς πρέπει να φερθούμε στα παιδιά μας, είτε είναι ένα είτε πολλά. Και είναι πολύ πιθανό προσπαθώντας να ακολουθήσουμε τις συμβουλές τους να δούμε ότι δυσκολευόμαστε, κι αυτό γιατί στην ανατροφή ενός παιδιού, εκτός από τους κανόνες, παίζει ρόλο η προσωπικότητα τόσο η δική του όσο και των γονιών, που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Βοηθήστε το να κοινωνικοποιηθεί. Αν το παιδί έρχεται σε επαφή μόνο με ενηλίκους, κινδυνεύει να δυσκολευτεί να συνεννοηθεί με άλλα παιδιά, να μην μπορεί να μοιραστεί τίποτα, να νομίζει ότι οι επιθυμίες του θα ικανοποιούνται αυτόματα από όλους. Καλές ευκαιρίες να κοινωνικοποιηθεί είναι ο παιδικός σταθμός, η κατασκήνωση και βέβαια η παρέα με άλλα παιδιά.
Τα παιδιά χρειάζονται όρια. Αυτό σημαίνει ότι είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουμε ότι χρειάζεται να λέμε «όχι» στα παιδιά μας. Το να μη λέμε «όχι» σ’ ένα παιδί δεν είναι ένδειξη αγάπης, αλλά αδυναμία μας να αρνηθούμε. Έτσι κι αλλιώς, θα ακούσει πολλά «όχι» στη ζωή του και είναι σκόπιμο να είναι προετοιμασμένο γι’ αυτό.
Μάθετέ το να σέβεται την προσωπικότητα των άλλων παιδιών. Και επίσης να λύνει τις διαφορές του ήρεμα και ειρηνικά, καθώς και να βοηθάει τα άλλα παιδιά όταν το έχουν ανάγκη.
Δεν πρέπει να επενδύουμε όλα τα όνειρα και τις ελπίδες μας στο παιδί μας. Το φορτίο είναι βαρύ γι’ αυτό. Επιπλέον, κινδυνεύουμε να αποκτήσουμε ένα πολύ καταπιεσμένο παιδί.
Βοηθήστε το να παίρνει πρωτοβουλίες, Να αναλαμβάνει ευθύνες και να κάνει τα δικά του λάθη. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να το προστατεύουμε υπερβολικά (ούτε βέβαια και να το αφήνουμε χωρίς όρια), να αποφεύγουμε να το υπηρετούμε (π.χ. να μαζεύουμε τα παιχνίδια ή το δωμάτιό του), αλλά και να το κατευθύνουμε συνέχεια. Όλοι, ακόμη και τα παιδιά, μαθαίνουμε από τα λάθη και τις αποτυχίες μας.
Απελευθερώστε το. Είναι φυσικό όταν υπάρχει ένα και μοναδικό παιδί οι γονείς να έχουν περισσότερες απαιτήσεις από αυτό, με αποτέλεσμα εκείνο να κουράζεται. Γι’ αυτό, οι γονείς θα πρέπει να κόψουν από νωρίς τον ομφάλιο λώρο, να το απελευθερώσουν, να το χειραφετήσουν, ώστε να μη γίνει ένας υπερπροστατευμένος ενήλικος.
Μαθετέ του να μοιράζεται. Το μοίρασμα είναι μια κοινωνική ικανότητα που τα παιδιά πρέπει να μάθουν από νωρίς. Γι’ αυτό, μάθετέ του να μοιράζεται όχι μόνο το χρόνο και την προσοχή του, αλλά και υλικά πράγματα.
Δείξτε του ιδιαίτερη προσοχή αν είστε διαζευγμένοι. Όταν το παιδί δεν ζει και με τους δυο γονείς, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή (ειδικά όταν είναι μοναχοπαίδι και δεν έχει αδέρφια-συμμάχους σε μια δύσκολη κατάσταση). Αν υπάρχει άλλος γονιός, θα πρέπει να έχει όση περισσότερη επαφή γίνεται μαζί του. Φυσικά, οι γονείς χρειάζεται να προσπαθούν να έχουν μεταξύ τους καλή σχέση και συνεννόηση. Αν ο άλλος γονιός δεν υπάρχει (η οικογένεια είναι μονογονεϊκή), θα πρέπει με κάποιο τρόπο να έχει το πρότυπο που του λείπει (π.χ. στενή επαφή μ’ ένα θείο, νονό, θεία) και βέβαια δεν θα πρέπει ο γονιός (συνήθως η μητέρα) με τον οποίο μεγαλώνει να πέφτει πάνω του και να επενδύει υπερβολικά σε αυτό, γιατί το παιδί ίσως νιώσει ότι καλείται να αναλάβει το ρόλο του προστάτη, του φίλου κ.λπ.

Τους λείπει τελικά ένα αδερφάκι;
Κάθε μοναχοπαίδι που μεγαλώνει με τους δύο ή -ακόμα περισσότερο- με τον ένα γονιό θα είχε ανάγκη από έναν αδερφό ή αδερφή στο πρόσωπο του οποίου θα έβρισκε ένα σύμμαχο μέσα στην οικογένεια, κάποιον για να επαναστατήσουν μαζί απέναντι στους γονείς και στο μέλλον να μοιραστούν τα όποια προβλήματα και τις υποχρεώσεις που θα προκύψουν στην οικογένεια. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα μοναχοπαίδια είναι δυστυχισμένα, στερημένα ή νιώθουν πολύ έντονα την έλλειψη. Ανάλογα με τις συνθήκες (π.χ. αν μεγαλώνουν πολύ κοντά στα ξαδέρφια τους ή μόνα τους), την προσωπικότητά τους (π.χ. αν είναι εξωστρεφή ή εσωστρεφή), αλλά και την προσωπικότητα και τη σχέση των γονιών τους (π.χ. αν είναι υπερπροστατευτικοί ή πιο φιλελεύθεροι) τα παιδιά μπορεί να νιώθουν μοναξιά ή να μην τους λείπει καθόλου ένας αδερφός ή αδερφή.

Είναι τα μοναχοπαίδια πιο επιτυχημένα στο σχολείο και στο επάγγελμα;
Πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως τα μοναχοπαίδια έχουν αρκετά υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Αυτό συμβαίνει, πρώτον, γιατί απολαμβάνουν περισσότερες παροχές και, δεύτερον, γιατί έρχονται περισσότερο σε επαφή με ενηλίκους, γεγονός που τα βοηθάει να ωριμάσουν γρηγορότερα. Επίσης, το γεγονός ότι ασχολούνται περισσότερο με τον εαυτό τους (διαβάζουν μόνα τους ή παίζουν κάποιο μουσικό όργανο) βοηθά πολύ στην προσωπική τους εξέλιξη.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου