Φανταστικέ μου φίλε

 Φανταστικέ μου φίλε

Μπορεί να είναι ροζ και με τέσσερα μέτρα ύψος, όμως ο φανταστικός φίλος του παιδιού σας στα δικά του μάτια μοιάζει απολύτως αληθινός.

Της Ελένης Χαδιαράκου

Είναι ψηλή, έχει μακριά ξανθά μαλλιά και δεν έχει καθόλου πόδια! Είναι η καλύτερή μου φίλη και μόνο σε αυτή λέω τα πιο κρυφά μου μυστικά. Η Άννα Λάμπα ήταν η πιο ασυνήθιστη φίλη της ανιψιάς μου, της Μαίρης. Κάθε φορά που μου μιλούσε γι’ αυτήν, ένιωθα ανάμεικτα συναισθήματα. Μου προκαλούσε περιέργεια, φόβο, γέλια, θυμό, ανησυχία. Τι χρησιμότητα είχε η κυρία Άννα Λάμπα στη ζωή της ανιψιάς μου; Η αδερφή μου με καθησύχασε λέγοντάς μου πως τα περισσότερα παιδιά επινοούν τέτοιου είδους φανταστικούς φίλους. Άλλα για να νιώσουν πιο σίγουρα και δυνατά, άλλα πάλι για να έχουν απλώς μια παρέα. Και είχε δίκιο. Η κυρία Άννα Λάμπα ήταν αυτή που συντρόφευε την ανιψιά μου στο κρεβάτι όταν τα φώτα ήταν σβηστά και εκείνη που τελικά της έμαθε να μη φοβάται το σκοτάδι.

Ανάλυσέ το

Η Μάρτζορι Τέιλορ, αμερικανίδα ψυχολόγος και συγγραφέας, στο βιβλίο της Imaginary Friends and the Children who create them, ασχολήθηκε αποκλειστικά με τα παιδιά με φανταστικούς φίλους. Η ίδια αφιέρωσε πολλά χρόνια παρατηρώντας, μιλώντας και αναλύοντας αυτά τα παιδιά και, παρ’ όλες τις εκατοντάδες συζητήσεις που έχει κάνει μαζί τους, όπως χαρακτηριστικά λέει, δεν παύουν να την εκπλήσσουν. Μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές φιγούρες από αυτές που ανακάλυψε η Μάρτζορι είναι μια μικροσκοπική μαμά που τη λένε Έλφι-Γουέλφι. Έχει φουσκωτά μαλλιά στα χρώματα του ουράνιου τόξου, είναι κτηνίατρος και τον άντρα της τον λένε Σάμι Γουάμι. Και οι δυο τους «κατοικούσαν» στο μυαλό του πεντάχρονου Τζορτζ. Όταν, για παράδειγμα, ο μικρούλης Τζορτζ έβλεπε τη μαμά του κατσούφα, της έλεγε πως η Έλφι Γουέλφι πάντα χαμογελάει. Αλλά κάποιες φορές όπου ο ίδιος ήταν άτακτος έλεγε στη μαμά του πως η κυρία Έλφι δεν θα τον μάλωνε ποτέ. Προσπάθεια χειρισμού ή πονηριά; Ότι κι αν ήταν πρόκειται τουλάχιστον για ένα ευφυές δημιούργημα. Από τους πιο ενδιαφέροντες χαρακτήρες ήταν και οι Νάτσι και Νάτσι, τα αόρατα πουλιά που ζούσαν έξω από την κρεβατοκάμαρα του τετράχρονου Μάικλ και τον προστάτευαν από τους κακούς. Ο Τζόνι έχει για κολλητό τον 91χρονο Ντέρεκ, ο οποίος, παρόλο που το ύψος του φτάνει μόλις τους εξήντα πόντους, κυνηγάει αρκούδες. Ή το παιδί του χασάπη, που έχει πράσινο δέρμα, ένα μάτι στο κέντρο του προσώπου του και δεν δουλεύει στο χασάπικο. Η ανιψιά μου είχε μια μικρή ξανθιά φίλη χωρίς πόδια, άλλα παιδιά υιοθετούν ζώα, παράξενα αντικείμενα, διάφορες ανθρώπινες βερσιόν ή χαρακτήρες από βιβλία. Οι φανταστικοί τους φίλοι μπορεί να έχουν οποιοδήποτε σχήμα ή μέγεθος. Ένας τέτοιος φίλος του επτάχρονου Νικόλα ήταν άσος του σκέιτμπορντ. Ο Νικόλας τον είχε πάντα στην τσέπη του, εκείνος τον περίμενε υπομονετικά κάθε μέρα στο σχολείο και στην επιστροφή τον ανέβαζε στο skateboard και γύριζαν στο σπίτι παρέα. Βέβαια, κάποιες φορές συνέβαιναν και ατυχήματα. Όπως, ας πούμε, αυτά τα τρία λιλιπούτεια αρκουδάκια που πάντα κρατούσε η Ντίνα στις χούφτες της. Για να γράφει ή για να πλυθεί, άλλαζε το χέρι με το οποίο κρατούσε τα αρκουδάκια. Μέχρι που συνέβη το αναπόφευκτο. Μια μέρα που η μαμά της ήρθε να την πάρει από το σχολείο, ξέχασε να τα αλλάξει χούφτα και έτσι τα αρκουδάκια συντρίφτηκαν!

Μέχρι πρόσφατα, οι ψυχολόγοι υποστήριζαν πως οι φανταστικοί φίλοι ήταν δημιουργήματα της φαντασίας κυρίως των νηπίων. Ωστόσο, σύμφωνα με την Τέιλορ, αυτή η «φανταστική» δράση αναπτύσσεται και σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και μάλιστα τα βοηθάει πολύ στο να αναπτύξουν ή να βελτιώσουν στοιχεία της προσωπικότητάς τους που μέχρι τότε τους ήταν άγνωστα. Η αμερικανίδα ψυχολόγος Άννα Ρόμπι, που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, έκανε μια έρευνα παρατηρώντας παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, τα παιδιά που στο γραφείο της έφερναν και τους φανταστικούς τους φίλους ήταν απίστευτα ευρηματικά. Κάποια της είπαν πως ο φανταστικός τους φίλος τους περίμενε έξω από την πόρτα έτοιμος να μπει αν τον φώναζαν, κάποια άλλα πως τα περίμενε στο αυτοκίνητο. Ένα κοριτσάκι, μάλιστα, της είπε πως δεν ήταν ευγενικό που δεν πρόσφερε καρέκλα στη φίλη της. Οπότε και η Ρόμπι συνέχισε την υπόλοιπη συνεδρία με μια άδεια καρέκλα μιλώντας σε δύο ουσιαστικά πρόσωπα.

Παιχνίδια φαντασίας

Τα παιχνίδια που παίζουν τα νήπια είναι πολλά, οι ρόλοι όμως που αναλαμβάνουν όταν παίζουν είναι τριών ειδών: Πρώτον, οι οικογενειακοί. Παίζονται συνήθως σε ζευγάρια, δηλαδή όταν ένα νήπιο αναλάβει το ρόλο της μητέρας, τότε το άλλο νήπιο είναι πιο πιθανό να παίξει το ρόλο του πατέρα. Οι ρόλοι αυτής της κατηγορίας είναι και οι πιο καλά επεξεργασμένοι και περίπλοκοι, ίσως γιατί τα νήπια είναι πιο εξοικειωμένα μαζί τους. Δεύτερον, οι ρόλοι χαρακτήρων. Μπορεί να είναι τόσο πραγματικοί όσο και φανταστικοί. Οι πραγματικοί σχετίζονται με πράγματα οικεία ή στοιχεία της προσωπικότητάς τους. Οι φανταστικοί χαρακτήρες βασίζονται σε αντίστοιχους φανταστικούς ήρωες που κυρίως γνωρίζουν από την τηλεόραση, το σινεμά ή τα κόμικς, όπως τον Σούπερμαν ή τον Σπάιντερμαν. Τέλος, οι λειτουργικοί ρόλοι προσδιορίζονται από το θέμα του παιχνιδιού. Τέτοιοι μπορεί να είναι αυτός του υπηρέτη, του τέρατος, του θύματος, του πυροσβέστη, του επιβάτη στο τρένο. Αυτοί είναι που δίνουν έδαφος στο να εμφανιστούν και οι φανταστικοί φίλοι.

Οι αριθμοί αποκαλύπτουν

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον, 65% των παιδιών προσχολικής ηλικίας έχουν κατά καιρούς φανταστικούς φίλους που συνήθως επινοούνται για πολλούς και διάφορους λόγους. Ο πιο συνηθισμένος είναι πως στο φανταστικό αυτό πρόσωπο αναζητούν κάποιο φίλο που να εμπιστεύονται ή για να μοιράζονται μαζί του εμπειρίες και μυστικά. Από το ποσοστό αυτό το 57% των «φίλων» είχαν ανθρώπινη μορφή, ενώ το 41% ήταν ζώα. Μάλιστα, το συντριπτικό ποσοστό έδειξε πως τα παιδιά επέλεξαν για φίλο κάποιο ζώο που οι γονείς αρνήθηκαν να τους πάρουν, όπως σκυλάκι, γατάκι ή κουνέλι.

Οι περισσότεροι φανταστικοί αυτοί σύντροφοι είναι φιλικοί, ενώ κάποιοι άλλοι ανεξέλεγκτοι ή ακόμη και ενοχλητικοί. Η έρευνα έδειξε πως τα «άτομα» αυτά επινοούνται από τα παιδιά όταν εκείνα χάνουν το ενδιαφέρον τους για κάποιο παιχνίδι ή δραστηριότητα. Τις περισσότερες μάλιστα φορές όταν τα παιδιά εγκαταλείπουν αυτούς τους φίλους μετά ούτε καν τους θυμούνται.

Σύμφωνα με τους ψυχιάτρους, οι φίλοι αυτοί είναι πολύ χρήσιμοι για τα παιδιά, μια που με τη συμβολή τους αναπτύσσεται το γνωστικό και το συναισθηματικό κομμάτι της προσωπικότητάς τους. Επίσης, τα βοηθούν να διαπραγματεύονται τις επιθυμίες τους ή να τις κοινοποιούν σε περίπτωση που δειλιάζουν. Παρόλο που οι φανταστικοί φίλοι είναι εκκεντρικοί, πολλές φορές λειτουργούν ως συναισθηματική ασπίδα προστασίας για τα παιδιά και λειτουργούν απενοχοποητικά, πράγμα ιδιαίτερα χρήσιμο, μια που όλοι γνωρίζουμε πως τα παιδιά βασανίζονται από ενοχές. Όπως ο φανταστικός φίλος της Έμμα που συμμετείχε στην έρευνα της Τέιλορ και ανέφερε πως επειδή η ίδια φοβόταν να πάει στο νοσοκομείο, ο φανταστικός της φίλος επισκεπτόταν τον μπαμπά της που είχε σπάσει το πόδι του.

Φανταστικοί φίλοι εναντίον παιδικού άγχους

Πριν από κάποια χρόνια μια μητέρα επισκέφτηκε το ιατρείο της ψυχολόγου Ρίτα Σπαρκς προκειμένου να θεραπεύσει την πεντάχρονη κόρη της από τη νυχτερινή ενούρηση. Δυστυχώς, το κοριτσάκι ήταν πολύ μικρό για να το αναλάβει η ψυχολόγος, η οποία όμως είχε μια πάρα πολύ καλή ιδέα. Της μίλησε για μια καλή νεράιδα που βοηθούσε ένα κοριτσάκι που είχε ακριβώς το ίδιο πρόβλημα με την κόρη της κυρίας. Η νεράιδα έβαζε μέσα σε ένα μεγάλο μπαλόνι όλα τα προβλήματα και τις κακές σκέψεις που είχε το κοριτσάκι και το άφηνε να πετάξει. Η μαμά άρχισε να διαβάζει αυτή την ιστορία λίγο πριν βάλει στο κρεβάτι τη μικρούλα και σε τρεις μέρες το κοριτσάκι σταμάτησε να βρέχεται στον ύπνο του. Από τότε η φανταστική νεράιδα έρχεται όταν η μικρή βλέπει κακά όνειρα ή έχει αϋπνίες και πετάει τις έγνοιες της στη θάλασσα.

Γνωρίζατε ότι;

-Πριν κλείσουν τα τρία, τα νήπια αποκτούν την ικανότητα να διαπραγματεύονται λεκτικά το περιεχόμενο, τους ρόλους και την εξέλιξη του παιχνιδιού προσποίησης;

-Πριν ξεκινήσουν το παιχνίδι τους, ή και κατά τη διάρκειά του, εμπλέκονται σε συζητήσεις για το θέμα του, τους ρόλους που θα λάβει το καθένα ή οι κούκλες, περιγράφουν τις πράξεις τους, δίνουν οδηγίες ή σχολιάζουν τις πράξεις προσποίησης των συμπαιχτών τους;

Τα οφέλη των παιχνιδιών προσποίησης

Τα νήπια με το παιχνίδι προσποίησης αναπτύσσουν την αυτογνωσία, την αυτοπεποίθηση και τον αυτοέλεγχο. Αυτό επιτυγχάνεται γιατί στο παιχνίδι τους έχουν την ικανότητα να εξερευνήσουν και να κυριαρχήσουν σε ένα χώρο που περιορίζεται μόνο από τα όρια της φαντασίας τους. Στο πλαίσιο της προσποίησης μπορούν να βιώσουν το αίσθημα της κυριαρχίας και της επιτυχίας ή να ξαναζήσουν διάφορα δυσάρεστα γεγονότα και να τα «διορθώσουν», δίνοντας μια ευχάριστη φανταστική τροπή.

Το παιχνίδι προσποίησης ακόμη και με έναν φανταστικό φίλο προσφέρει στο παιδί σημαντικά γνωστικά και γλωσσικά πλεονεκτήματα, γιατί κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού προσποίησης μιλάει περισσότερο, οι προτάσεις του περιλαμβάνουν περισσότερες λέξεις κι έχουν μεγαλύτερη πολυπλοκότητα. Σύμφωνα άλλωστε με τις έρευνες, τα παιδιά με φαντασία έχουν και αντίστοιχα υψηλές γλωσσικές επιδόσεις.

Άλλες παρόμοιες μελέτες όπου το παιχνίδι προσποίησης εφαρμόστηκε εκπαιδευτικά έδειξαν ότι η εξάσκηση των νηπίων και των παιδιών σε αυτό είχε ως συνέπεια τη βελτίωση των επιδόσεών τους στα μαθήματα, της προσαρμογής τους στο σχολείο και της συγκέντρωσης, την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης και της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων, της μνήμης και της ικανότητας να αντιλαμβάνονται και να κατανοούν την προοπτική της σκέψης ενός άλλου και, τέλος, της ικανότητας να διακρίνουν τη φαντασία από την πραγματικότητα.

Τέλος, το παιχνίδι προσποίησης συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών και ειδικότερα στην ικανότητά τους να συνεργάζονται σε ομαδικές εργασίες, να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και να κατανοούν τον τρόπο λειτουργίας των ανθρώπινων σχέσεων.

Αποχαιρετώντας τους φανταστικούς μου συντρόφους

Μετά τα έξι χρόνια, το παιδί αρχίζει να αδιαφορεί κάπως για τα παιχνίδια προσποίησης. Η φαντασία παύει να εκδηλώνεται μέσω της ομιλίας και της συμπεριφοράς και, λόγω όμως των κοινωνικών πιέσεων, των σχολικών απαιτήσεων και της τηλεόρασης, συνεχίζει την ανάπτυξή της υπόγεια μέσω των νοερών εικόνων, του εσωτερικού μονολόγου και της ονειροπόλησης. Μεγαλώνοντας το παιδί βρίσκει τον τρόπο να συμπεριλάβει το παιχνίδι προσποίησης στις ομαδικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, στα παιχνίδια του δρόμου τα παιδιά μπαίνουν στη λογική της συμμορίας, οπλίζονται με ρόπαλα ή σπαθιά και μοιράζουν ρόλους, ενώ μικρά αυτοσχέδια θεατρικά έργα «ανεβαίνουν» πολύ συχνά στις αυλές σπιτιών, στο δρόμο ή στα σχολεία.